________________
શ્રી ઈરિયાવહિયા સૂત્ર
૧૦૯
કરીને, પછી કરાતી ક્રિયામાં આવી કોઈ વિરાધના ન થાય તે રીતનો સતત ઉપયોગ રહી શકે, તે માટે ઈરિયાવહિયા કરવામાં આવે છે.
મનથી અશુભ યોગનું પ્રવર્તન મુખ્યતયા સ્વપ્રાણને પીડા કરે છે અને વચન-કાયાની અનુચિત પ્રવૃત્તિ મુખ્યત્વે પરના પ્રાણ ને પીડા કરનારી બને છે. આ બન્ને અનુચિત પ્રવૃત્તિઓથી અશુદ્ધ બનેલા આત્માને ઈરિયાવહિયાથી શુદ્ધ કરાય છે.
ઈરિયાવહિયા કર્યા વગર જો સ્વાધ્યાય કે ધ્યાન આદિ કરાય તો તે ક્રિયા ફળવાન થતી નથી. કારણકે, જ્યારે મન અશુભ યોગમાં કે વિચારોમાં પ્રવર્તતું હોય ત્યારે ક્રિયા યથાર્થ થતી નથી. પરંતુ જો ઈરિયાવહિયા કરી બીજી ક્રિયા શરૂ કરે તો તેના અશુભ વિચારોનો નાશ થઈ જાય છે. તેથી સ્વાધ્યાય, ધ્યાન આદિમાં વિશિષ્ટ કર્મનિર્જરાને તે સાધી શકે છે.
ટૂંકમાં, નાનામાં નાની જીવની વિરાધના કે નાનામાં નાનો અશુભ વિચાર પણ જીવનમાં વાસ્તવિક ધર્મને લાવી શકતો નથી. માટે એ સર્વેની ક્ષમાપના અવશ્ય કરવી જ જોઈએ અને જે જે પાપનું પ્રતિક્રમણ કરીએ તે તે પાપો પુનઃ ન થાય તેની અત્યંત કાળજી પણ રાખવી જોઈએ એ જ આ સૂત્રનો સાર છે.
આ સૂત્રમાં આવતા એક એક પદોને જો ધ્યાનપૂર્વક બોલવામાં આવે તો છે જીવનિકાયના પાલનમાં મન દઢ યત્નવાળું બને છે. આ ક્રિયા કરતા પૂર્વે મનની શિથિલતાથી કે પ્રમાદથી છ કાયના વધથી બંધાયેલા પાપ કર્મ નબળા પડે છે. આત્મા ઉપર અહિંસા ધર્મના સંસ્કારો તીવ્ર થાય છે. તેને કારણે હિંસા કરવાના કસંસ્કારો ધીમે ધીમે નષ્ટ થતા જાય છે. પહેલા જીવવીર્ય હિંસાદિ કાર્યમાં પ્રવર્તતું હતું, તે હવે અહિંસક ભાવમાં પ્રવર્તમાન થાય છે.
જેઓ ધ્યાન વિના કે જવલંત ઉપયોગ વિના માત્ર ક્રિયા કરવી જોઈએ એમ માનીને ખાલી આ સૂત્ર બોલી જાય છે, તેઓને ઉપરોક્ત લાભો થતા નથી અને જે સાધ્વાચારના ઉલ્લંઘનનો કે જીવહિંસાનો પરિણામ હતો તે ચાલ્યા જ કરે છે. આવી વ્યક્તિની ઈરિયાવહિયાની ક્રિયા પણ મૃષાવાદરૂપ જ બને છે. કેમકે, તેઓ “તસ્સ મિચ્છા મિ દુક્કડ !' વગેરે પદ બોલે છે પણ હિંસાદિ ભાવ પ્રત્યે અણગમો કે તેમાંથી નિવર્તનનો પરિણામ તેમનામાં હોતો નથી.
