________________
શ્રી પંચિંદિય સૂત્ર
તદ નવવિદ્-બંમત્તેર-મુત્તિ-ઘરો : તથા નવ પ્રકારની બ્રહ્મચર્યની ગુપ્તિને ધારણ કરનારા મારા ગુરુ છે.
બ્રહ્મચર્યનું સ્વરૂપ :
બ્રહ્મચર્ય શબ્દનો સામાન્ય અર્થ એ છે કે, સ્ત્રી ભોગાદિથી નિવૃત્ત થવું અને વિશેષ અર્થ એ છે કે, પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિષયોથી નિવૃત્ત થઈ આત્મભાવમાં ૨મણતા ક૨વી. બ્રહ્મચર્યનું વર્ણન શાસ્ત્રમાં અનેક દૃષ્ટિકોણથી કરેલ છે.
૪૭
નિશ્ચયનયથી અને વ્યવહારનયથી બ્રહ્મચર્યનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે : ૧. નિશ્ચયથી : બ્રહ્મળિ ચર્ચત કૃતિ બ્રહ્મપર્વ: અર્થાત્ બ્રહ્મનિ = આત્મામાં चर्यते ચરવું એટલે કે, આત્માના ગુણોમાં ૨મણતા કરવી તે જ નિશ્ચયથી બ્રહ્મચર્ય છે. વિભાવમાંથી આત્માના સ્વભાવમાં આવવું તે બ્રહ્મચર્ય છે અને આત્મહિત કરનારી કોઈપણ ક્રિયા પણ બ્રહ્મચર્યરૂપ છે.
=
૨. વ્યવહારથી : વ્યવહારથી બ્રહ્મચર્ય એટલે મૈથુનનો ત્યાગ કરવો અર્થાત્ દેવ, મનુષ્ય કે તિર્યંચ સંબંધી વિષયભોગોને ન ભોગવવા તે બ્રહ્મચર્ય છે.
નવ પ્રકારની બ્રહ્મચર્યની વાડના પાલનપૂર્વક ભોગાદિની ક્રિયાથી નિવૃત્ત થવું તે દ્રવ્યથી બ્રહ્મચર્યનું પાલન છે અને નવ વાડના પાલન દ્વારા આત્માને ભોગાદિના ભાવોમાંથી આગળ વધતા અટકાવી, ધીમે ધીમે વેદના ઉદયને શાંત ક૨ી આત્માના ભાવમાં સ્થિર કરવા યત્ન કરવો તે ભાવથી બ્રહ્મચર્યવ્રત છે.
અબ્રહ્મ એ મહાપ્રમાદનું કારણ છે અને તે વિશેષ પ્રકારે રાગ-દ્વેષને ઉત્પન્ન કરે છે. અબ્રહ્મના સેવનથી વીર્યનો નાશ થાય છે અને વીર્યના નાશથી સત્ત્વનો નાશ થાય છે અને જો સત્ત્વનો નાશ થાય તો પછી વિશિષ્ટ પ્રકારના ધર્મની સાધના થઈ શકતી નથી. કહેવાય છે કે ‘ન ફ્રિ ધર્માધિારોઽસ્તિ દીનસત્વસ્થ તેહિનઃ' સત્ત્વ વિહીન આત્માને ધર્મમાં અધિકાર જ નથી અને ધર્મનો પ્રારંભ કર્યા વિના કર્મનિર્જરા થતી નથી અને વિશિષ્ટ કર્મનિર્જરા વિના આત્માની શુદ્ધિ થતી નથી. આથી વિશુદ્ધ કોટિના ધર્મનાં પાલન માટે, આત્માની શુદ્ધિ માટે બ્રહ્મચર્યનું પાલન અનિવાર્ય છે.
પાંચે મહાવ્રતોમાં આ ચોથું વ્રત અતિ કિંમતી છે. તેનું રક્ષણ કરવું ખૂબ મુશ્કેલ છે. કારણકે, અનાદિકાળથી નિગોદ સ્વરૂપ એકેન્દ્રિયના ભવમાં જીવ
