________________
શ્રી પંચિદિય સૂત્ર
છે, ત્યાં સુધી તો જીવને નાશવંત અને નકલી એવા આ ભોગમાં જ સુખ છે તેમ લાગે છે. તેને કારણે ભોગમાં પ્રવૃત્તિ હોય કે ન હોય તો પણ ‘ભોગ જ સારા, તે જ સુખકારક' આવા સંસ્કારો આત્મા ઉપર પડ્યા જ કરે છે. આ સંસ્કારને કા૨ણે જ્યારે જ્યારે ભોગની પ્રાપ્તિ થાય છે, ત્યારે ત્યારે તે પાછો પ્રેમથી તેમાં પ્રવૃત્ત થાય છે, પાપ બાંધે છે અને પેલા સંસ્કારોને દૃઢ કરે છે. આ રીતે વિપર્યાસના કારણે અનંતકાળ સુધી સંસારની પરંપરા આ કષાય સર્જી શકે છે.
૫૩
‘તથાભવ્યત્વના પરિપાક અને જીવના તેવા પ્રકારના પુરુષાર્થથી આ કષાય જ્યારે મંદ પડે છે, ત્યારે જીવ કંઈક અંશે આત્માને અભિમુખ થવા પ્રયત્ન કરે છે, સાચા સુખને શોધે છે, ભોગમાં દુઃખ છે તેવું કાંઈક અનુભવે છે અને ગુણમાં સુખ છે તેવું સામાન્યથી પણ તેને જણાય છે. ત્યારે આ જીવ મિત્રાદિ યોગદૃષ્ટિઓમાં પ્રવેશ કરે છે તેમ કહેવાય છે. તો પણ મંદ થયેલો આ કષાય હજુ તત્ત્વની પૂર્ણ શ્રદ્ધા થવા દેતો નથી.
ગુરુભગવંતો આ કષાયથી પૂર્ણ મુક્ત હોય છે. તેમની તત્ત્વ પ્રત્યે શ્રદ્ધા મેરુ જેવી અડગ હોય છે. આથી જ તેઓ તત્ત્વમાર્ગે ચાલે છે અને અનેક લોકોને સુખકારક અને કલ્યાણકા૨ક એવાં આ તત્ત્વમાર્ગને બતાવવા તેઓ મહેનત કરે છે. ૨. અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાય : જે કષાયના ઉદયથી જીવને અલ્પ પણ નિયમ કરવાનું મન ન થાય તે અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાય છે.
તત્ત્વમાર્ગ પ્રત્યે શ્રદ્ધા થવા છતાં, ધર્મમાં જ સુખ છે તેવી બુદ્ધિ હોવા છતાં પણ આ કષાયના ઉદયવાળા જીવોને પુગલમાં એવી આસક્તિ હોય કે, જેને કારણે તેઓ પુદ્ગલ પ્રત્યેના રાગનો ત્યાગ કરવાપૂર્વક વ્રત-નિયમોને સ્વીકારી શકતાં નથી.
અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાયના ઉદયવાળા જીવો બાહ્યથી કદાચ તપ-ત્યાગ-વ્રતનિયમની પ્રવૃત્તિ કરતાં હોય તો પણ તે કાળમાં તેમને તે તે વસ્તુના રાગ કે આકર્ષણ છૂટી શકતાં નથી.
અનંતાનુબંધીનો ઉદય જ્યારે નાશ પામે છે, ત્યારે આત્મા સૂક્ષ્મ પદાર્થનું વિવેકપૂર્ણ પર્યાલોચન કરી શકે છે. તે કા૨ણે તેને ભોગનો રાગ દુઃખકારક અને આત્મશુદ્ધિને કરાવનાર યોગમાર્ગ સુખકારક છે તેવું લાગે છે, તેને કારણે
6. તથાભવ્યત્વ = તે તે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવને પામીને મોક્ષમાં જવાની યોગ્યતા. આ યોગ્યતા મોક્ષ રૂપ ફળને જેમ જેમ નજીક લાવે તેમ તેમ તથાભવ્યત્વનો પરિપાક થયો કહેવાય.
