________________
(
કથા)ની કથા વાંચી મને પૂછ્યા હતા કે, આ દેવ-દેવીઓની વાતે તમારે હજુ કયાં સુધી કર્યા કરવી છે?'
દૃષ્ટિરાગ'ની કથામાં આવતા દેવની વાત જેને યથા ન લાગતી હાય તેના મનનું સમાધાન વિજ્ઞાનના નિયમ અનુસાર પણ થઈ શકે તેવું છે. પાણીમાં જ્યારે પથ્થર નાખીએ ત્યારે પાણી મેાજાનું સ્વરૂપ લઈ ને પથ્થરની સામે પ્રતિક્રિયા કરે છે. આ જ રીતે મનની આ પ્રતિક્રિયા જે રૂપ ધારણ કરે છે, તે રૂપમાં આપણે તે પદાચ જોઈ શકીએ છીએ. આ રીતે ‘ દૃષ્ટિરાગ’માંના ઉદયને તેની સ્વસ્થ પત્ની પ્રભાવતીને જોઈ હાય અને વાર્તાલાપ કર્યા હાય તે તેમાં કશું જ અશકય જેવું નથી. પ્રેમમાં જે અપાર અને અદ્ભુત શકિત રહેલી છે તેનું નિદર્શન ઉદયનના પાત્રદ્વારા આ કથામાંથી થઈ શકે છે. પરન્તુ, આ કથામાં પ્રભાવતીના જીવે દેવજન્મ ધારણ કરી ઉદયનને ખાધ પમાડયો હતા કે નહિ, તે વસ્તુ મહત્ત્વની નથી. પ્રભાવતી પરના અથાગ પ્રેમના કારણે ઉદયનના ચિત્ત પર આવા સંસ્કાર પડયા અને તેથી તે પ્રભાવતી પ્રત્યેના તીવ્ર રાગ અને માહમાંથી મુક્ત થઈ શકયો તેમજ તેને જીવ મેક્ષગામી થયા એ જ વસ્તુ મહત્ત્વની છે.
*
ધર્માંના સિદ્ધાંતાની સમાલેાચના બુદ્ધિની કસોટી વડે થઈ શકે, પરન્તુ એ સિદ્ધાંત સમજાવવા માટે જ્યારે કથા-વાર્તા આદિને આશ્રય લેવામાં આવ્યો હેાય ત્યારે એ કથા-વાર્તા વગેરેની સમાલેાચના જરા જુદી રીતે કરવી જરૂરી છે. ચકલી લાવી દાળના દાણા અને ચકલા લાવ્યા ચાખાના દાણા અને એ બેઉ દાણાની ખીચડી તૈયાર કર્યાની વાર્તા આપણે સાંભળી છે. આજે પણ આપણાં બાળકા સાંભળે છે, અને આ વાર્તા આપણા બાપદાદાઓએ પણ સાંભળી જ હશે, હંસ મેાતીના ચારા ચરે છે અને પાણી તેમજ દૂધ મેળવ્યું હાય તા પણ હંસ તેમાંથી દૂધ છૂ પાડીને પી જાય છે; એવી
ટુ