________________
૧૧૮ ]
[ શીલધર્મની કથાઓ-જ. જીવકને ઉદયનની માંદગી વિચિત્ર લાગી. અને કોઈ ખાસ રોગ હોય તેવું ન લાગ્યું અને તેમ છતાં તેનાં દેહ અને મન પ્રતિદિન ક્ષીણ થતાં જતાં હતાં. જીવક જે પ્રખર ચિકિત્સક હતું, તે જ મહાન માનસશાસ્ત્રી પણ હતે. ઉદયનના જીવન વિશે, તેના લગ્નજીવનની બાબતમાં તેમજ પ્રભાવતી પ્રત્યેના તેના અપૂર્વ રાગ સંબંધમાં બધું જાણ્યા પછી જીવકને લાગ્યું કે, સાચા દંપતી પૈકી બેમાંથી કઈ એકનું મૃત્યુ થતાં, મૃત્યુ પામનાર પાત્ર તે પુનર્જન્મ પ્રાપ્ત કરી લે છે, પણ જે પાછળ રહે છે તે તે જીવંત રહેવા છતાં મૃતપ્રાયઃ બની જાય છે. પંચડ અગ્નિમાં બાળવાની જે શક્તિ રહેલી છે, તે કરતાં અનેક ગણુશક્તિ વિરહની આગમાં રહેલી હોય છે, એ છવકે પ્રત્યક્ષ જોઈ લીધું.
ઉદયનને બચાવવા માટે પુનર્લન સિવાય અન્ય કઈ માર્ગ છવકે ન જે તેથી તેને ફરી લગ્ન કરી લેવાની સલાહ આપતાં કહ્યું : “રાજન ! દેહ અને આત્મા જેમ ભિન્ન ભિન્ન છે, તેમ એ બંનેના ધર્મો પણ ભિન્ન ભિન્ન છે. સંસારમાં જેણે સુખપૂર્વક જીવવું હોય, તેણે બંનેના ધર્મોનું પાલન કરવું જોઈએ. સંગ અને વિયેગની રમત એનું જ નામ સંસાર. કમળ જળમાં રહ્યા છતાં જળથી અલિપ્ત રહી શકે છે તે સાચું, પણ કમળ એકેંદ્રિય છે, ત્યારે મનુષ્યને પાંચ ઈદ્રિ ઉપરાંત બળવાન મન પણ મળેલું હોય છે. રાજાના ભાગ્યમાં ભેગ અને વેગીના ભાગ્યમાં ત્યાગ. આમ છતાં યેગી થવા થાટે સર્જાયેલે જીવ જે રાજાની માફક ભેગે વવવા જાય તે અંતે હાંસીને પાત્ર થાય છે.
