________________
૨૫. યોગ અને ભોગ ]
[ ૨૬૧ ઉપનિષદને એક લેક મને બહુ ગમ્યું. એમાં કહેવામાં આવ્યું છે, કે “જે કેવળ અવિદ્યા અર્થાત્ સંસારની ઉપાસના કરે છે તે અંધતમસમાં પ્રવેશ કરે છે, તેના કરતાં પણ વધારે અંધકારમાં તે પ્રવેશ કરે છે કે, જે કેવળ બ્રહ્મવિદ્યામાં જ રત રહે છે.” સુખને અવિશ્વાસ અને દુઃખને ભય પણ માનવીને ત્યાગના પંથે લઈ જાય છે. સુખને ત્યાગ કરે એટલે દુઃખની વળગણ જ ન રહે–પણ આવી વૃત્તિ નિષેધાત્મક વલણ છે, એક પ્રકારની પલાયન વૃત્તિ છે, શૂન્યવાદ છે. માનવજીવન પણ એક પ્રકારના યુદ્ધ જેવું છે, તેમાંથી નાસી છૂટવાથી વિજય પ્રાપ્ત થયે ન ગણાય. તમે મને તમારે ગ્રહણ કરેલ ધર્મ અપનાવવાનું એટલે કે દીક્ષા લેવા માટે કહે છે પણ હું આપને પૂછું છું કે સંસારી જીવનને આપને અનુભવ કેટલો? સંસારના અનુભવ વિના, સંસારનાં સુખ-દુખ સમજ્યા વિના હું દીક્ષા લઈને સંસારીએને શું માર્ગદર્શન આપી શકું? અને એવા માર્ગદર્શનનાં મૂલ્ય કેટલાં? આ તે આંધળાને આંધળે દોરવે એના જેવું થયું. ગૃહસ્થાશ્રમ એ ત્યાગધર્મની પ્રાથમિક ભૂમિકા છે, આપને આપનામાં વિશ્વાસ હય, ભેગમાં પડવાથી ભેગના ભાર નીચે દબાઈ નહીં જવાય એવી શ્રદ્ધા હોય તે, આપણે દાંપત્યજીવનને અનુભવ લઈએ, અને એ માગે ત્યાગધર્મ માટે તૈયાર થઈએ. ત્યાગ-તપ અને સંયમમાં હું માનું છું, પણ કૂદકો મારીને તમારી જેમ ત્યાં જવામાં હું નથી માનતી.”
-નર્તકીની વાત એકચિત્તે સાંભળતાં મુનિરાજ શૂન્યમનસ્ક બની ગયા. મુનિરાજ કેઈ સામાન્ય માનવી ન હતા.
