________________
૧૬. પાપને બાપ ]
[ ૧૪૫ તેણે અનીતિ, અન્યાય અને અસત્યના માર્ગે અઢળક નાણું એકઠું કર્યું હતું. અનીતિ, અને અસત્યના માર્ગે મેળવેલા ધન વડે કદી સુખ પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી. પછી તે તેનું કેટલુંક ધન લુંટાઈ ગયું, કેટલુંક રાજાએ લઈ લીધું અને કેટલુંક અગ્નિ આદિમાં નાશ પામ્યું. પછી પોતાની દુર્દશા પર વિચાર કરતાં પોતે જ પિતાની જાતને કહેવા લાગ્યો
મેં મારા આત્માને વૃથા દુઃખ દીધું. કેટલાંયે પાપો કરી પ્રાપ્ત કરેલું ધન ધર્મમાં કે ભેગમાં કામ આવ્યું નહીં. ધન મેળવવામાં, મેળવેલા ધનને વધારવામાં, તેનું રક્ષણ કરવામાં, તેને વાપરવામાં તથા તે ધન નાશ પામે ત્યારેએમ સર્વકાળે માત્ર પરિશ્રમ, ત્રાસ, ચિંતા તથા ભ્રમ જ વેઠવાં પડે છે. એક મહાન આચાર્યે સાચું જ કહ્યું છે કે, અનર્થકારી ધન જેની પાસે હોય છે, તેની બુદ્ધિ વિકૃત થઈ જાય છે. ચોરી, હિંસા, અસત્ય, દંભ, કેપ, ગર્વ, મદ, ભેદ, વેર, અવિશ્વાસ, સ્પર્ધા, સ્ત્રીઓનું વ્યસન, જુગારનું વ્યસન અને મદિરાનું વ્યસન આ પંદર અનર્થો મનુષ્યને ધનના લીધે જ પ્રાપ્ત થાય છે. હવે હું મારા આયુષને શેષ ભાગ મારા આત્માના કલ્યાણ અર્થે જ ગાળીશ.”
દેવદત્તે આપેલું દૃષ્ટાંત સાંભળી તિલોત્તમાએ પૂછ્યું : “શાસ્ત્રીજી ! અર્થ વિશે આમ હકીકત હોવા છતાં ચાર પુરુવાર્થોમાં અર્થને બીજું સ્થાન કેમ આપવામાં આવ્યું છે? વળી, પુણ્યના પ્રબળ ઉદય સિવાય ધન પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી એમ પણ કહેવાય છે, તે તે વાત પણ શું બેટી માનવી?” દેવદત્તે જવાબ આપતાં કહ્યું: “ધર્મશાએ ધર્મ, અર્થ, કામ,
