________________
૨૨. સંસાર-એક ઈદ્રજાળ ]
[ ૨૧૩ દેવની સહાયથી સ્વર્ગની અપ્સરા ત્રિયારાજની મુખ્ય રાણી તિજોત્તમા બની ગઈ હનુમાને તેના પરમમિત્ર સત્યેન્દ્રનાથને તિલોત્તમા સાથે ચેડાં વર્ષો માટે દાંપત્યસુખને અનુભવ કરવા સમજાવ્યાં. બ્રહ્મચર્યને ખંડિત કરવા મત્યેન્દ્રનાથ તૈયાર ન હતા, એટલે હનુમાને તેને સમજાવતાં કહ્યું: બ્રહ્મચર્ય મહાન સાધના છે એ સાચું, પણ સાધના
જ્યારે પ્રદર્શનની વસ્તુ બની જાય ત્યારે આત્મવિકાસને બદલે આત્મઘાતરૂપ બની જાય છે. ભેગે પ્રત્યે તિરસ્કાર, ધૃણા, સૂગ કે બંધનના ડરથી દૂર ભાગી બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવું એ પણ સાધકની એક પ્રકારની વિકૃત મને દશા છે. કામ સમભાવ અગર વિકારના કારણરૂપ નથી બની શકતા, પણ તેમાં જે મૂછ કરે છે, રાગદ્વેષ કરે છે તેનું અંતે પતન થાય છે. બ્રહ્મચર્ય જીવનનું સર્વોત્તમ તપ છે, ઉ ત્તમ સાધના છે, પરંતુ તેમ છતાં ભેગજીવનને-દાંપત્ય સુખને અનુભવ કરવા છતાં, જે સાધક તેમાં મૂર્થિત નથી થત-રાગદ્વેષને આધીન નથી થતું એ નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચર્ય કરતાં પણ વધુ શ્રેષ્ઠ સાધના છે. ભેગથી અલિપ્ત રહી ભેગમાં રાગદ્વેષ ઉત્પન્ન ન થવા દેવા, તેમજ તેમાં મૂછ ન થવા દેવી, એ સાધનાની સરખામણીમાં ભેગમાં રમણ કરવા છતાં અલિપ્ત રહેવાની તેમજ તેના બંધન અને ફાંસામાંથી વિમુક્ત રહી શકવાની સાધના વધુ કઠિન છે.” - હનુમાનની દલીલને વિજય થયે, અને મત્યેન્દ્રનાથે શિડાં વર્ષો માટે તિલોત્તમાની સાથે ગૃહસ્થાશ્રમ ભોગવવાનું કબૂલ કર્યું. દાંપત્યસુખના પરિણામે તિલોત્તમાને એક પુત્રરત્નની
