________________
૨૨. સંસાર–એક ઈંદ્રજાળ ]
[ ૨૧૭ માગે લઇ જવાના હતા. મારે તેને એક આદશ અને તપસ્વી નારી બનાવી તારવી હતી, પણ તેમ કરવા જતાં હું પાતે જ ડૂબી ગયા. તેના સાંનિધ્યમાં હું પરાવલંબી અને પરવશ અની ગયા, અને સંયમમાંથી શ્રૃત થઈ ભાગવિલાસને વશ થઈ ગયા. મારુ જ્ઞાન, મારું ધ્યાન, મારાં તપ અને સંયમ અધું જ સ્વપ્ન બની ગયું. પછી તા મને એ બધું ભ્રમરૂપ લાગવા માંડયુ અને તિલેાત્તમાના સહવાસમાં જ ભવ્ય સાધના અને અપૂર્વ આરાધના દેખાવા લાગી. તિલેાત્તમા સાથેનુ જીવન એ જ સત્ય છે, અને ચેાગસાધના એ ભ્રમ છે એવું કાઈ વાર લાગે, તેા વળી કેાઈક વખત ભાગવિલાસેા ઢાંગ અને પાકળ છે એમ પણ મનમાં થઈ આવે. પણ જીવનમાં તમામ અનુભવેાને અંતે એ વાતની મને ખાતરી થઈ છે કે, અમુક અપેક્ષાએ ભેગ અને ચેાગ તેના સ્થાને ચેાગ્ય છે. 'નેમાંથી કઈ એકના સદંતર ત્યાગ અગર અતિરેક એ મિથ્યા છે. માનવી પાતે પેાતાની કસેાટી કરી જે માને ચેાગ્ય હોય તે માગ અપનાવે, અને તે જ તેના માટે ઉત્તમાત્તમ જીવનસાધના છે. તિલેાત્તમા પાછળ હું ઘેલેા થઈ ગયા છું એટલે નહિ, પણ તેને અન્યાય ન થાય એ માટે મારે કહેવુ જોઈ એ કે તેણે મને કેદી નથી ખનાવ્યા, પરન્તુ મેં જ એને મારી જાતને કેદ કરવા ફરજ પાડી. મીનનાથના પિતા થવાની મારીતૈયારીન હેાત તા તિલેાત્તમા તેની માતા ન જ મની શકી હાત; તેા પછી એના દોષ જોવાના અથ શું છે? આમ છતાં અહીંથી હું તારી સાથે જ આવવાના છું, પણ અહીં'થી છૂટવું' એ મહાયાગની
