________________
૧૩. દૃષ્ટિરાગ ]
[ ૧૧૯
6
ઉદયને જીવકને કહ્યું: વૈદ્યરાજ ! દેહ અને આત્માના ધર્માં ભિન્ન ભિન્ન છે, એ સાચું છે પણ મુખ્યતા આત્માના ધમની છે, કારણ કે એ નિત્ય છે. દેહના ધમ ગૌણ છે, કારણકે અંતે તે એક દિવસ દેહના નાશ થવાના જ છે. આમ છતાં મારા દર્દના નિવારણ અર્થે માત્ર આપે નહિ, પણ અનેક ચિકિત્સકોએ પુનઃલગ્નના માર્ગ સૂચખ્યા છે. આના તાત્ત્વિક અથ એમ થાય કે કામવાસનાની તૃપ્તિના અભાવ મારા દર્દનું કારણ છે અને પુનર્લગ્ન માગે તેનું નિવારણ થઈ શકે છે. પરંતુ આપ તેમજ અન્ય ચિકિત્સકા જેએએ આ માગ સૂચવ્યા છે, તેમને કામ અને પ્રેમ વચ્ચેના ભેદની સમજણુ હાય એમ મને લાગતું નથી. કામની તૃપ્તિ અગર કામાગ્નિમાંથી મુક્તિ કામભાગદ્વારા અગર કામદમનદ્વારા કદાપિ થઈ શકતી નથી, માત્ર પ્રેમ દ્વારા જ માનવી કામવાસનાથી મુક્ત બની શકે છે. પ્રેમ અને કામ ઉભય એકીસાથે રહી શકતાં નથી. જેટલા અશે માનવીમાં કામવાસના વિદ્યીન થયેલી હાય છે તેટલા જ અંશે તેના પ્રેમ વિકસિત થયેલે। હાય છે.પ્રેમ જ્યારે પૂર્ણ અને છે ત્યારે તેના કારણે કામશૂન્યતા આપે।આપ આવીને ઊભી રહે છે. જીવનમાં માણસ જે અનુભવે છે, તે અનુભવા સૂક્ષ્મ અવસ્થાને પામતાં સંસ્કારનું રૂપ ધારણ કરે છે અને આ સંસ્કારા પુનઃ જાગૃત થાય તેને ‘સ્મૃતિ ’ કહેવામાં આવે છે. એટલે મારી વત માન પરિસ્થિતિએ બીજી કાંઈ નથી પણ પત્નીના વિયેાગ અને તેની સાથે કરેલા અનુભવાની સ્મૃતિ- એ મને વચ્ચેના સતત ચાલી રહેલા સંઘષ ણુનું માત્ર પરિણામ છે.
