________________
૬. રાગ–દ્વેષ ]
[ ૪૭
હતા. રસ્તે ચાલતાં જિતશત્રુ રાજા અને તેની મંડળી તે દિવસના ભે।જનપદાર્થીનાં વખાણ કર્યે જતા હતા. ભેાજનપદાર્થોના સ્વાદ સબંધમાં સુબુદ્ધિ એક પણ શબ્દ ન ખેલ્યા એટલે રાજાએ તેને પૂછ્યું: સમુદ્ધિ! તમે તો ભેાજનપદાર્થોના સ્વાદ સંબંધે એક શબ્દ પણ ખેલતા નથી, તા તમને તેમાં શું કશું ખામીભયુ`' લાગ્યું ? ’
(
રાજાના પ્રશ્નના ઉત્તર આપ્યા સિવાય ચાલે તેમ ન હતુ એટલે સુબુદ્ધિએ કહ્યું: રાજન્! જીભને સ્વાદિષ્ટ લાગનારાં પરમાણુએ પણ પરવતન પામતાં એવાં દુ યુક્ત અની જાય છે કે તેની ગધથી પણ આપણું માથું ફાટી જાય. દરેક વસ્તુ દ્રવ્ય-પર્યાય ઉભયરૂપ છે, કાઈ દ્રબ્ય પોંચા રહિત હાઈ શકતુ' નથી, તેમ કાઈ પાંચા દ્રશ્ય વિઠ્ઠાણા સભવી શકતા નથી. પર્યાયના અર્થ જ પરિણામફેરફાર થાય છે અને વસ્તુ માત્ર પરિણમનશીલ છે, એટલે રાગ અગર દ્વેષષ્ટિએ કાઈ પણ વસ્તુની પ્રશંસા અગર નિંદા કરવી એ અને અનુચિત છે. દરેક વસ્તુ પરિવર્તીન પામે છે અને આ જગતમાં કશું જ નિત્ય ટકી રહેતું નથી, એટલે તેના વિશે ખરું' પૂછે તે આપણને આનંદ કે શાકની લાગણીને અનુભવ ન થવા જોઈએ. રાગ-દ્વેષમાંથી આસકિત, મમત્વબુદ્ધિ, તિરસ્કાર, ઘણા ઉત્પન્ન થાય છે. શબ્દ, સ્પ, રૂપ, રસ, ગન્ધ, ગાનતાન, સુખપર્શ, વસ્તુ, જોવું ગમે તે, સ્વાદ, સુગંધનું માણસ ચિંતન કરે એટલે એને એ વસ્તુઓ પર આસક્તિ થાય. આસક્તિમાંથી તૃષ્ણા
