________________
૧૦. રાગ-વિરાગ
ઉજજેનના મહાન રાજવી ભતૃહરિ એક દિવસે જ્યારે તેની રાણી ભાનુમતી સાથે ફરીને પાછા આવી રહ્યા હતા, ત્યારે ક્ષિપ્રા નદીના કાંઠે તેઓએ એક અદ્ભુત દશ્ય જોયું. નદીના કાંઠા પર હજારે માણસનું એક ટેળું એકઠું થયું હતું અને ત્યાં ગોઠવેલી ચિતા પર એક યુવાન સ્ત્રી પિતાના મૃતપતિનું મસ્તક ખોળામાં રાખી શાંત અને સ્વસ્થચિત્ત સતી થવાની તૈયારી સાથે બેઠી હતી. જોકે તેને વંદના કરી તેના નામનો જયજયકાર બોલી રહ્યા હતા.
ભર્તુહરિ અને ભાનુમતીને સાચી હકીકત સમજતાં વાર ન લાગી, કારણ કે એ જમાનામાં કઈ કઈ સ્ત્રીઓ પતિનું મરણ થતાં પતિના શબ સાથે ચિતામાં જીવતી સળગી જતી અને સતી થતી. પેલી સ્ત્રીના ત્યાગ અને સમર્પણ ભાવનાં વખાણ કરતાં ભર્તૃહરિએ કહ્યું: “દેવી! પતિના મરણ પાછળ સર્વસ્વ ત્યાગ કરે એ સ્ત્રી માટે સહેલું છે, પરંતુ પોતાના જીવંત દેહને હસતાં હસતાં અગ્નિમાં પતિના મૃતદેહની સાથે હોમી દે, એ તે ગૌતમબુદ્ધના મહાભિનિષ્ક્રમણ કરતાં પણ અનેકગણું મુશ્કેલ કાર્ય છે. ખરેખર ! પ્રેમની અદ્ભુત કળા તે કુદરતે સ્ત્રીને જ અર્પણ કરી છે અને એ પ્રેમને પ્રતાપે જ, પ્રેમીની ચિતા કોમળ
