________________
૫૦ ]
[ શીલધર્મની કથાઓ-૧. વાતને સંપૂર્ણ માની લેવી તેમાં નથી ન્યાય કે નથી ડહાપણ. કેટલીક સારી દેખાતી વસ્તુઓ સંજોગવશાત્ બગડી જાય છે, અને કેટલીક ખરાબ દેખાતી વસ્તુઓ સગવશાત સુધરી પણ જાય છે. આનું મુખ્ય કારણ પરમાણુઓના સ્વભાવ અને સંગની વિચિત્રતા છે. તેથી એકાને કોઈ વસ્તુને સારી અગર ખરાબ કહેવી તેમાં એક પ્રકારના રાગદ્વેષને પિષણ મળે છે. જે જે વસ્તુ, પદાર્થ કે પરિસ્થિતિના કારણે સુખને અનુભવ થાય તેમાં રાગ બંધાય છે, અને દુઃખને અનુભવ થાય તેમાં દ્વેષની ભાવના જાગે છે. આવા સંસ્કાર દઢ બનતાં તેનું સ્વભાવમાં પરિણમન થાય છે અને આ સ્વભાવ મનુષ્ય પાસે રાગ યા શ્રેષમૂલક પ્રવૃત્તિ કરાવે છે. - વાસ્તવિક દષ્ટિએ તે આ જગતમાં કશુંયે દુઃખદાયક નથી તેમ કશું સુખદાયક પણ નથી. સુખ-દુઃખ આદિ ઠંદ્ર એ તે માત્ર મનની કલ્પના છે. ભજનપદાર્થોના સ્વાદની અસરથી હું મુક્ત રહ્યો છું એવું નથી, કારણ કે મારી સ્વાદેન્દ્રિય જડ નથી બની ગઈ પણ એ પદાર્થો તેમજ તેના સ્વાદ પ્રત્યેના રાગ અગર હૈષની અસરથી હું મુક્ત રહી શક્યો છું. તેથી જ મને લાગે છે કે ભેજનપદાર્થોની પ્રશંસા અગર નિંદા કરવાને કઈ અર્થ નથી.”
આમ ચર્ચા ચાલી રહી હતી તે વખતે રાજા અને તેની મંડળી ગંદા પાણીથી ભરેલી એક ખાઈ પાસેથી પસાર થઈ રહ્યા હતા. ખાઈને પાણીની અસહ્ય દુર્ગધના કારણે સુબુદ્ધિ સિવાય અન્ય સૌએ રૂમાલ વડે પિતાનાં નાક દાખ્યાં.
