________________
૭. પ્રેમનું પરિબળ ]
[ ૬૩ રહ્યાં છે, એ વસ્તુનું ભાન મને મારી પત્નીના મરણ બાદ થયું. ઘણાં વર્ષો પહેલાં તે મૃત્યુ પામી છતાં આજ પણ તેના આત્માનું મારા આત્મા સાથે ઐક્ય હું અનુભવી રહ્યો છું. પ્રેમને શું આ જેતે પ્રભાવ છે ?”
હવે તે મને ખાતરી થઈ ગઈ છે કે, આ જગતમાં વધુમાં વધુ મહત્વની કઈ વસ્તુ કુદરત તરફથી માનવજાતને બક્ષિસ મળી હોય તે તે પ્રેમ છે. સંસારને કોઈ પણ માનવ સંપૂર્ણતઃ પાપી નથી કે સંત પણ નથી. આ જગત અને અનંતતા વચ્ચેની, દુઃખ અને સુખ વચ્ચેની, ગુણ અને દેષ વચ્ચેની સીમારેખા પણ એક પ્રકારની પુણ્ય અને પાપની નાટિકા જેવી છે. જગતને ક માનવી પોતાના હૃદય પર હાથ મૂકી કહી શકશે કે તે મન, વચન અને કાયાથી સંપૂર્ણતઃ નિપાપી છે? માનવમાત્ર ગુણે અને દેને ભંડાર છે એટલે દોષિત માનવી ધિક્કાર કે તિરસ્કારને પાત્ર નહિ પણ પ્રેમ, સહાનુભૂતિ અને મદદને અધિકારી છે. પાપ પ્રત્યે ભલે ધૃણા કે તિરસ્કાર આવે, પણ પાપી પ્રત્યે તે પ્રેમ, લાગણી, દયા અને અનુકંપા જ શોભે.”
વૃક્ષ જેમ વર્ષોનાં બિંદુ પચાવે, તેમ મુનિરાજ પણ મંત્રીની વાણી પચાવી રહ્યા હતા. આખરે મુનિરાજે સુબાહુ મંત્રીને કહ્યું: “મારા ગુરુદેવ એક વખત મને “પ્રત્યેક પાપમાં પણ પુણ્યનાં બીજ હોઈ શકે છે” એ પાઠ સમજાવતા હતા, પણ તે દિવસે હું એ પાઠ સમજી શકે નહિ. આજે આ વાત મને બરાબર સમજાઈ ગઈ અને તે માટે આપને જેટલા ધન્યવાદ આપું તેટલા ઓછા છે.”
તે પછી, મંત્રી હેળીમાં બેસી નીચે ઊતરવા લાગ્યા અને મુનિરાજ ગિરનારને પહાડ ચઢવા લાગ્યા.