________________
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
પરિચ્છેદ ૬-૩૭
૩૭
अनुमानाभासमाख्यान्तिपक्षाभासादिसमुत्थं ज्ञानमनुमानाभासमवसेयम् ॥६-३७॥
टीका-पक्षाभासो वक्ष्यमाण आदिर्येषां हेत्वाभासादीनां भणिष्यमाणस्वरूपाणां-तेभ्यः समुत्था समुत्पत्तिरस्येति पक्षाभासादिसमुत्थं ज्ञानमनुमानाभासमभिधीयते, एतच्च यदा स्वप्रतिपत्त्यर्थं तदा स्वार्थानुमानाभासं, यदा तु परप्रतिपत्त्यर्थं पक्षादिवचनरूपापन्नं तदा परार्थानुमानाभासमवसेयमिति ॥६-३७॥
પરોક્ષપ્રમાણના આભાસોમાં હવે ચોથો “અનુમાનાભાસ” સમજાવે છે–
સૂત્રાર્થ-પક્ષાભાસાદિથી ઉત્પન્ન થયેલું જે જ્ઞાન તે અનુમાનાભાસ કહેવાય છે. I ૬-૩ell
ટીકાર્થ- આ જ પરિચ્છેદના સૂત્ર ૩૮ થી ૪૬ સુધીમાં પક્ષાભાસ, સૂત્ર ૪૭થી ૫૭માં હેત્વાભાસ, સૂત્ર ૫૮ થી ૭૯માં દૃષ્ટાંતાભાસ, સૂત્ર-૮૦-૮૧માં ઉપનયાભાસ અને સૂત્ર-૮૨માં નિગમનાભાસ આગળ સમજાવવાના છે. અનુમાન પ્રમાણનાં મુખ્ય પાંચ અંગ (અવયવ) છે. તે પાંચ અંગોનું સ્વરૂપ (લક્ષણ) ત્રીજા પરિચ્છેદમાં સમજાવ્યું છે. તે સ્વરૂપથી વિપરીત સ્વરૂપ જેનું છે. તે અંગો તદાભાસ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે ૩૮ સૂત્રથી ૪૬ સૂત્રમાં કહેવાતો પક્ષાભાસ છે આદિમાં જેઓને, એટલે કે આગળ સમજાવાતા સ્વરૂપવાળા હેત્વાભાસાદિને, તે (સર્વ) પાંચે આભાસોને પક્ષાભાસાદિ કહેવાય છે. તે પાંચે આભાસોથી ઉત્પન્ન થયેલું જે જ્ઞાન તે “અનુમાનાભાસ” કહેવાય છે. તે પાંચે આભાસોનો પ્રયોગ જો સ્વબોધ માટે કરાતો હોય તો તે સ્વાર્થનુમાનાભાસ કહેવાય છે. અને જો પરના બોધ માટે કરાતો હોય તો તે પરાર્થાનુમાનાભાસ કહેવાય છે.
અનુમાનાભાસ
પક્ષાભાસ હેત્વાભાસ દૃષ્ટાન્તાભાસ ઉપનયાભાસ નિગમનાભાસ સૂત્ર સૂત્ર સૂત્ર
સૂત્ર સૂત્ર ૩૮થી૪૬ ૪૭થી૫૭ ૫૮થી૭૯ ૮૦થી૮૧ ૮૨
આ પ્રમાણે અનુમાનાભાસ પાંચ પ્રકારે સમજાવીને ત્યારબાદ ૮૩-૮૪ સૂત્રમાં આગમાભાસ, ૮૫મા સૂત્રમાં પ્રમાણ સંખ્યાભાસ, ૮૬મા સૂત્રમાં વિષયાભાસ અને ૮૭માં સૂત્રમાં ફલાભાસ સમજાવાશે. તે ૬-૩૭ી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
