________________
૧૭૦
પરિચ્છેદ-૭ : સૂત્ર-૧૧-૧૨
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
ર વાગૈર્વ ઉપરના ત્રણે દૃષ્ટાન્નો જોતાં નૈગમનયામાં એકવાર બે ધર્મોમાં એક ધર્મ પ્રધાન હોય છે. બીજીવાર બે ધર્મમાં એક ધર્મી પ્રધાન હોય છે. અને ત્રીજીવાર ધર્મ-ધર્મીમાં ધમ પ્રધાન અને ધર્મ ગૌણ ઇત્યાદિ હોય છે. વિસ્તારથી ઉપર જે સમજાવવામાં આવ્યું છે. તે જોતાં એક પ્રશ્ન થાય કે આ નૈગમનયમાં ધર્મ પણ પ્રધાન બન્યો અને ધર્મી પણ પ્રધાન બન્યો. નયની વ્યાખ્યા તો એવી હોય કે જ્યાં ગૌણ-મુખ્યભાવ હોય. અહીં તો બન્નેને પ્રધાન થવાનો અવકાશ મળે છે. મચ=તેથી આ નૈગમનયને વં આ રીતે વિચારતાં તો પ્રમાત્મિત્વ-પ્રમાણ સ્વરૂપપણાની મનુષપ્રાપ્તિ થવાનો પ્રસંગ આવશે. અર્થાત્ ધર્મ અને ધમી એમ બન્નેની પ્રધાનતાવાળો આ નય બનવાથી આ નય શું પ્રમાણ ન કહેવાય ? ? એવો પ્રશ્ન કરવો નહીં. કારણકે આ ત્રણે ઉદાહરણોમાં ધર્મ અને ધર્મી એમ બન્નેનો એકસાથે પ્રધાનપણે બોધ થતો નથી. એકી સાથે પ્રધાનપણે બોધ થવાનો અસંભવ છે. કારણકે ત્રણે ઉદાહરણોમાં ધર્મ-ધમી એમ બેમાંથી કોઈપણ એકનો જ નૈગમનય વડે પ્રધાનપણે અનુભવ કરાય છે. જ્યારે કોઈપણ એકનો પ્રધાનપણે વ્યવહાર કરાતો હોય ત્યારે બીજાનો બોધ અવશ્ય ગૌણપણે જ થાય છે. તેથી નૈગમનયને નય જ કહેવાય છે. પ્રમાણપણાની પ્રાપ્તિ થતી નથી.
દ્રવ્ય અને પર્યાય (ધર્મ અને ધર્મી) એમ બન્ને ભાવોવાળા અર્થને પ્રધાનપણે અનુભવ કરતું જે જ્ઞાન થાય તે જ પ્રમાણ કહેવાય- એમ સ્વીકારવું જોઇએ. જ્યાં દ્રવ્ય અને પર્યાય એમ ઉભયાત્મક અર્થ પ્રધાન હોય તો જ પ્રમાણ કહેવાય છે. તે અહીં નથી. માટે નૈગમનય તે નય જ કહેવાય છે. પ્રમાણ નહીં. ૭-૧ot
अथ नैगमाभासमाहुः
હવે નૈગમ નયાભાસ સમજાવે છેधर्मद्वयादीनामैकान्तिकपार्थक्याभिसन्धि गमाभासः ॥७-११॥
अत्रोदाहरन्तियथात्मनि सत्त्वचैतन्ये परस्परमत्यन्तं पृथग्भूते इत्यादिः ॥७-१२॥
સૂત્રાર્થ- બે ધર્મો આદિમાં (એટલે કે બે ધર્મમાં, બે ધર્મોમાં, અને ધર્મધર્મીમાં) એકાન્ત ભેદ સ્વીકારનારો જે જ્ઞાતાનો અભિપ્રાયવિશેષ તે નૈગમ નયાભાસ કહેવાય છે. જેમકે “આત્મામાં સત્ત્વ અને ચેતન્ય પરસ્પર એકાન્ત ભિન્ન . છે.' ઇત્યાદિ. || -૧૧-૧રવા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
