________________
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ પરિચ્છેદ-૭ : સૂત્ર-૫૭
૩૧૫ ક્રિયાવાદી લોકો કહે છે કે– ક્રિયા એ જ ફળહેતુ છે. પરંતુ જ્ઞાન એ ફળહેતુ નથી. કારણકે ભક્ષ્યાદિ વસ્તુઓનું (ભોજન કરવા યોગ્ય મોદક આદિ પદાર્થોનું અને પીવા લાયક એવા જલ આદિનું) જ્ઞાન હોવા છતાં પણ જો તે ભોજન અને પાન ક્રિયા કરવામાં ન આવે તો જીવોને સૌહિત્ય-શાન્તિ-સુખ-અર્થાત્ તૃપ્તિ આદિ ફળપ્રાપ્તિ થતી હોય એવું દેખાતું નથી. માટે ક્રિયા જ ફળ આપનાર છે. જે કારણથી શાસ્ત્રોમાં કહ્યું છે કે
ક્રિયા જ પુરુષોને ફળ આપનારી મનાયેલી છે. પરંતુ જ્ઞાન એ ફળ આપનાર મનાયું નથી. કારણકે સ્ત્રીના અને ભક્ષ્ય વસ્તુઓના ભોગને જાણનારો પુરુષ જ્ઞાનમાત્રથી સુખી થતો નથી.”
શાસ્ત્રો ભણીને પણ ઘણા પુરુષો વિવેક વિનાના=મૂર્ખ હોય છે. પરંતુ જે સાચો ક્રિયાવાળો=સદાચારી છે. તે જ યથાર્થ વિદ્વાન્ છે. વિચાર તો કર કે કોઇપણ ઔષધ એકલા જ્ઞાનમાત્ર વડે રોગીને નિરોગી કરતું નથી. એટલે કે ઔષધ લેવાની ક્રિયા કરે તો જ તે જીવને ઔષધ નિરોગી કરે છે. આ ક્રિયાવાદીના મતનો પૂર્વપક્ષ સમજાવ્યો.
अत्र ब्रूमहे-यदुक्तम्-सम्यग्ज्ञानमेव फलसंपादनप्रत्यलमित्यादि, तत् 'स्त्रीभक्ष्यभोगज्ञो न ज्ञानात् सुखितो भवेत्' इत्यनेन क्रियावादिनैव व्यपास्तम् , इत्युपेक्षणीयमेव । ततः सम्यग्ज्ञानं सम्यक्रियासध्रीचीनमेव फलसिद्धिनिबन्धनमित्यभ्युपगन्तव्यम्, न तु ज्ञानैकान्तः कान्तः । क्रियैकान्तोऽपि भ्राान्त एव । 'यतः स्त्रीभक्ष्यभोगज्ञो न ज्ञानात् सुखितो भवेत्' इति तु न युक्तम् । यतः सम्यग्ज्ञानकारणैकान्तवादिनामयमुपालम्भो न पुनरस्माकम् , सम्यग्ज्ञानक्रिययोरुभयोरपि परस्परापेक्षयोः कारणत्वस्वीकारात् । न च नितम्बिनीमोदकादिगोचरायां प्रवृत्तौ तद्विज्ञानं सर्वथा नास्त्येव, यतः क्रियाया एव तत्कारणता कल्प्येत । तद्गोचरविज्ञानसनाथैव तत्र प्रवृत्तिः प्रीतिपरम्परोत्पादनप्रत्यला, अन्यथोन्मत्तमूर्च्छितादेरपि प्रौढप्रेमपरायणप्रणयिनीनिबिडाश्लेषक्रियाऽपि तदुत्पादाय किं न स्यात् ? । अथासौ क्रियैव तत्त्वतो न भवति, सैव हि क्रिया तात्त्विकी या स्वकीयकार्याऽव्यभिचारिणी, हन्त ! तर्हि तदेव तात्त्विकं ज्ञानं यत् स्वकीयकार्याव्यभिचारीति कथं स्त्रीभक्ष्यभोगज्ञ इत्युपालम्भः शोभेत ? । ततः कार्यमर्जयन्ती यथा निश्चयनयेन क्रिया क्रियोच्यते, तथा ज्ञानमपि, इति क्वचिद् व्यभिचाराभावाद् द्वयमेवैतत् फलोत्पत्तिकारणमनुगुणमिति ॥
જૈનમંત્ર ગૂમ: અમે જૈનો હવે ઉત્તર આપીએ છીએ કે તમે જે પૂર્વે કહ્યું કે-“સમ્યજ્ઞાન જ ફળની પ્રાપ્તિ કરાવવામાં સમર્થ છે” આ વાત બરાબર નથી. કારણકે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
