________________
૩૭૨ પરિચ્છેદ-૮ સૂત્ર-૧૦
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ સંસ્કૃત ટીકામાં તથા પદથી જે ૧૬ ભેદો ક્રમશઃ લખ્યા છે. તેમાં (नञ्) ५४थी उपलक्षित (युत) सेवासे ४ प्रारो छे. ते ४ या२ मेहो माह કરવાના છે. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે
વાદની અંદર અંગેના નિયમનો નિશ્ચય જાણવા માટે વાદના ફળના અર્થી પંડિત પુરુષોએ આ બાર જ ભેદો ઉપયોગી હોવાથી જાણવા જેવા છે.” I ૮-૯ો.
अवतरण-अङ्गनियममेव निवेदयन्तितत्र प्रथमे प्रथमतृतीयतुरीयाणां चतुरङ्ग एव । अन्यतमस्याऽप्यङ्गस्यापाये जयपराजयव्यवस्थादिदौःस्थ्यापत्तेः ॥८-१०॥
અવતરણાર્થ– કયા કયા વાદીના વાદ પ્રસંગે કેટલાં અંગ હોવાં જોઇએ. તે અંગનિયમ જણાવે છે.
સૂત્રાર્થ- તે ચાર પ્રકારના વાદમાં પ્રથમ=જિગીષ વાદી હોય ત્યારે અને સામે प्रथम (roil), श्री (क्षायोपशभि ज्ञानशाली पर तत्यनिरािनी), मने योथो (કેવલી પરત્ર તત્ત્વનિર્મિનીષ) પ્રતિવાદી હોય ત્યારે સર્વત્ર ૪ અંગ હોય તો જ વાદ થાય છે. ચાર અંગોમાંથી કોઇપણ એક અંગનો અભાવ હોતે છતે જય અને પરાજયની વ્યવસ્થા થવી, વગેરે મુશ્કેલ બની જાય છે. I ૮-૧૦|
उक्तेभ्यश्चतुर्थ्यः प्रारम्भकेभ्यः प्रथमे जिगीषौ प्रारम्भके सति प्रथमस्य जिगीषोरेव, तृतीयस्य परत्र तत्त्वनिर्णिनीषुभेदस्य क्षायोपशमिकज्ञानशालिनः तद्भेदस्यैव, तुरीयस्य केवलिनश्च प्रत्यारम्भकस्य प्रतिवादिनश्चतुरङ्ग एव प्रकरणाद् वादो भवति । वादिप्रतिवादिरूपयोरङ्गयोरभावे वादस्यानुत्थानोपहततैव, इति तयोरयत्नसिद्धत्वेऽप्यपराङ्गद्वयस्यावश्यम्भावप्रदर्शनार्थं चतुरङ्गत्वं विधीयते । प्रसिद्धं च सिद्धांशमिश्रितस्याऽप्यसिद्धस्यांशस्य विधानम् । यथा शब्दे हि समुच्चारिते यावानर्थः प्रतीयते तावति शब्दस्याभिधैव व्यापार इति “नि:शेषच्युतचन्दनम्" इत्यादौ वाच्य एवैकोऽर्थ इति प्रत्यवस्थितं प्रति द्वावेतावौँ वाच्यः प्रतीयमानश्चेत्येवंरूपतया वाच्यस्य सिद्धत्वेऽपि प्रतीयमानपार्थक्यसिद्ध्यर्थं द्वित्वविधानम् । तत्र वादिप्रतिवादिनोरभावे वाद एव न संभवति, दूरे जय-पराजयव्यवस्था, इति स्वतः सिद्धावेव तौ । तत्र च वादिवत् प्रतिवाद्यपि चेजिगीषः, तदानीमभाभ्यामपि परस्परस्य शाठ्यकलहादेर्जयपराजयव्यवस्थाविलोपकारिणो निवारणार्थं लाभाद्यर्थं वाऽपराङ्गद्वयमप्यवश्यमपेक्षणीयम् । अथ तृतीयस्तुरीयो वाऽसौ स्यात्, तथाऽप्यनेन जिगीषोर्वादिनः शाठ्यकलहाद्यपोहाय, जिगीषुणा च
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
