________________
૪૪
પરિચ્છેદ ૬-૪૪
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ ટીકાનુવાદ–કોઈ વાદી એવું કહે કે-“જૈનોએ રાત્રિ-ભોજન કરવું જોઇએ” તો આ પક્ષ આગમપ્રમાણથી નિરાકૃત (નિષેધયુક્ત) સાધ્યધર્મવાળો છે. કારણકે આગમમાં આ પ્રમાણે સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે – આદિત્ય (સૂર્ય) અસ્તપણાને પામે છતે અને પૂર્વદિશામાં બીજો સૂર્ય ઉગ્યો ન હોય ત્યારે આહાર-પાણી આદિ સર્વ મનથી પણ ઇચ્છવું નહી, ઇત્યાદિ આગમવચનો કે જેની પ્રમાણતા અતિશય પ્રસિદ્ધ છે. તેવાં આ આગમવચનો દ્વારા જૈનોને રાત્રિભોજનનો પક્ષ નિષેધ કરાતો હોવાથી શોભાસ્પદતાને ધારણ કરતો નથી. તેથી “જૈનોએ રાત્રિભોજન કરવું જોઈએ” આ પક્ષ આગમવચનો દ્વારા નિરાકૃત (નિષિદ્ધ) સાધ્યધર્મવાળો હોવાથી પક્ષાભાસ છે. આજ પ્રમાણે કોઈ વાદી એમ કહે કે- “જૈનોએ પરસ્ત્રીસેવન કરવું જોઇએ” આવાં વાક્યો પણ આગમપ્રમાણથી નિરાકૃત જ છે. ઇત્યાદિ ઉદાહરણો સમજી લેવાં. ૬-૪૩
चतुर्थं प्रकारं प्रथयन्ति
लोकनिराकृतसाध्यधर्मविशेषणो यथा न पारमार्थिकः प्रमाणપ્રમેયવ્યવહાર: | ૬-૪૪.
टीका-लोकशब्देनात्र लोकप्रतीतिरुच्यते । ततो लोकप्रतीतिनिराकृतसाध्यधर्मविशेषण इत्यर्थः । सर्वा हि लोकस्य प्रतीतिरीदृशी यत्पारमार्थिकं प्रमाणं, तेन च तत्त्वातत्त्वविवेकः पारमार्थिक एव क्रियते ।
ननु लोकप्रतीतिरप्रमाणं प्रमाणं वा? अप्रमाणं चेत् ? कथं तया बाधःकस्यापि कर्तुं शक्यः? । प्रमाणं चेत्, प्रत्यक्षाद्यतिरिक्तं तदन्यतरद् वा ? न तावदाद्यः पक्षः, प्रत्यक्षाद्यतिरिक्तप्रमाणस्यासम्भवात् । अन्यथा "प्रत्यक्षं च परोक्षं च" इत्यादिविभागस्यासमञ्जस्यापत्तेः । द्वितीयपक्षे तु प्रत्यक्षनिराकृतसाध्यधर्मविशेषणादिपक्षाभासेष्वेवास्यान्तर्भूतत्वात् न वाच्यः प्रकृतः पक्षाभास इति चेत्
सत्यमेतत्, किन्तु लोकप्रतीतिरत्रोत्कलितत्वेन प्रतिभातीति विनेयमनीषोन्मीलनार्थमस्य पार्थक्येन निर्देशः । एवं शुचि नरशिर:कपालप्रमुखं, प्राण्यङ्गत्वात् शङ्खशुक्तिवत् । इत्याद्यपि दृश्यम् ॥६-४४॥
નિરાકૃત સાધ્યધર્મ યુક્ત પક્ષાભાસનો ચોથો ભેદ સમજાવે છે
સૂત્રાર્થ-પ્રમાણ-પ્રમેયનો વ્યવહાર એ પારમાર્થિક નથી. ઇત્યાદિ કહેવું તે લોકપ્રતીતિનિરાકૃત સાધ્યધર્મ યુક્ત ચોથો પક્ષાભાસ છે. I ૬-૪૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
