________________
પરિચ્છેદ ૬-૫૧
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
જૈનાચાર્ય પણ સામે જ પ્રશ્ન કરે છે કે તે અનુમાનમાં “સર્વજ્ઞ''ની અસિદ્ધિ પણ (એટલે કે સર્વજ્ઞ નથી એવું પણ) કેવી રીતે સિદ્ધ થાય છે ? તે સમજાવો.
૭૨
નૈયાયિક પ્રમાળાનોવરત્વાસ્થેતિ ચૈત્, સર્વજ્ઞ નામની કોઇપણ વ્યક્તિ ઇન્દ્રિય જન્ય પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, તથા આગમાદિ સર્વ પ્રમાણોનો અવિષય હોવાથી અર્થાત્ કોઇપણ પ્રમાણોથી સિદ્ધ થતો ન હોવાથી તે સર્વજ્ઞની અસિદ્ધિ છે જ.
જૈન—– હે નૈયાયિક ! જો પ્રમાણનો અવિષય હોવાથી સર્વજ્ઞની અસિદ્ધિ જ છે. ત્ત્વ તર્ફેિ તવાપિ-આ પ્રમાણે જો તું કહે છે. તો તારે પણ સર્વજ્ઞનું નાસ્તિ-સાધ્ય સિદ્ધ કરવા માટે મૂકાયેલા તઋિદ્ધિઃ થં સ્થાત્ ?– તે સર્વજ્ઞપક્ષની સિદ્ધિ કેમ થશે ? આ સંસારમાં સર્વજ્ઞ જેવી કોઇ વ્યક્તિ નથી. એમ તું અમારી સામે જ્યારે બોલીશ ત્યારે તું અનુમાન તો આવું કરીશ જ. સર્વજ્ઞ: ‘નાસ્તિ પ્રમાળોચરત્નાત્ ગાગૃવત્'' આ અનુમાનમાં મૂકાયેલ પક્ષ તો તારે સિદ્ધ કરવો જ પડશે, તે કેમ કરીશ ? કારણકે જો પક્ષ છે એમ તું સિદ્ધ ન કરે તો તારૂં જ આ અનુમાન આશ્રયાસિદ્ધ જ બની જાય. માટે કહે કે તે પક્ષની સિદ્ધિ તું તારા અનુમાનમાં કેમ કરીશ ?
नैयायिङ को नाम सर्वज्ञधर्मिणमभ्यधात्, येनैष पर्यनुयोगः सोपयोगः स्यादिति ચેહે જૈનાચાર્ય ! “સર્વજ્ઞ” નામના ધર્મીને (પક્ષને) કહ્યો જ છે કોણે ? કે જેથી તમારો આ પ્રશ્ન ઉચિત કહેવાય ? અમે સર્વજ્ઞધર્મીનું ઉચ્ચારણ જ કર્યું નથી અને તમે અમને કેમ પકડો છો ?
જૈન—નૈવમ્, હૈ તૈયાયિક ! આવા પ્રકારનું મિથ્યાભાષણ ન કરવું. કારણ કે પ્રમાળાનોઘરાવિત્યત: સર્વજ્ઞો ધર્મી ન મવતીતિ સિાિિષતત્વાન્ । પ્રમાણનો અવિષય હોવાથી' આવા પ્રકારના હેતુને જણાવવા દ્વારા તારે સર્વજ્ઞ નામના ધર્મી આ સંસારમાં નથી એમ સાધવાની ઇચ્છા હોવાથી જ્યારે આ હેતુથી તે નથી એમ સાધીશ ત્યારે પક્ષનું ઉચ્ચારણ તો કર્યું જ. અને પક્ષ સ્થાપવો જ પડે. માટે “અમે પક્ષનું ઉચ્ચારણ કરતા નથી'' એમ મિથ્યાભાષણ ન કર. અને વિકલ્પમાત્રથી પણ પક્ષ સ્થપાય છે. એમ સ્વીકાર કર.
અન્યથા મ્-સમ્વર પ્રતિ- જો તું પક્ષની સ્થાપના ન જ માને, તો પક્ષ વિનાનું તારું આ અનુમાન પ્રમાણાગોચર હોવાથી” આ હેતુ દ્વારા નાસ્તિ-સાધ્ય કયાં સાધશે ? અનુમાન નિષ્ફળ જ જશે. તેથી તારું આ પક્ષ વિનાનું અનુમાન આકાશમાં કરાયેલા તિક્ષ્ણતર ધારવાળી તરવારના ઘા તુલ્ય (નિષ્ફળ) જ બનશે. વં ==આમ બનવાથી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
