________________
૫૩
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩ પરિચ્છેદ ૬-૪૯,૫૦,૫૧ સાધ્યની સાથે પણ હોય અને સાધ્યાભાવની સાથે પણ હોય. એમ અનિશ્ચિતપણે અન્યથાનુપપત્તિ હોય ત્યારે તે અનૈકાન્તિક હેત્વાભાસ કહેવાય છે. તથા હેતુની અન્યથાનુપપત્તિ પક્ષમાં પ્રતીત જ થતી ન હોય, પરંતુ અપ્રતીત જ જણાતી હોય તો તે અસિદ્ધ હેત્વાભાસ કહેવાય છે. તેનાં ઉદાહરણો આગળ સૂત્રોમાં આવે છે. / ૬-૪૮૫
अथामुं भेदतो दर्शयन्तिस द्विविध उभयासिद्धोऽन्यतरासिद्धश्च ॥६-४९॥
टीका- उभयस्य वादिप्रतिवादिसमुदायस्यासिद्धः, अन्यतरस्य वादिनः, ત્તિવાોિ વાસિદ્ધ ૬-૪૨
तत्राद्यभेदं वदन्ति૩માસિબ્બો યથા “પUિામ' શબ્દશ્ચક્ષુષત્વાન્ ૬-૧૦ |
टीका- चक्षुषा गृह्यत इति चाक्षुषस्तस्य भावश्चाक्षुषत्वं, तस्मात् । अयं च वादिप्रतिवादिनोरुभयोरप्यसिद्धः श्रावणत्वाच्छब्दस्य ॥६-५०॥
પક્ષમાં હેતુની અન્યથાનુપપત્તિની અપ્રતીતિને ભેદથી જણાવે છે કે
સૂત્રાર્થ- તે અસિદ્ધ હેત્વાભાસ બે પ્રકારનો છે. (૧) ઉભયાસિદ્ધ, અને (ર) અન્યતરાસિદ્ધ. ત્યાં ઉભચાસિદ્ધનું ઉદાહરણ આ પ્રમાણે છે કે શબ્દ પરિણામી છે. ચાક્ષુષ હોવાથી. I ૬-૪૯-૫-ગાં
ટીકાનુવાદ–આ અસિદ્ધહેત્વાભાસના બે ભેદ છે. (૧) ઉભયાસિદ્ધ અને (૨) અન્યતરાસિદ્ધ. ઉભયાસિદ્ધ એટલે કે વાદી અને પ્રતિવાદી એમ બન્નેનો જે સમુદાય તે ઉભય, તે બન્નેને અપ્રતીત (અમાન્ય) તે ઉભયાસિદ્ધ કહેવાય છે. જેમકે “શબ્દ એ પરિણામી છે, ચાક્ષુષ હોવાથી” આ ઉદાહરણમાં ચાક્ષુષત્વ હેતુ પક્ષમાં વાદીને પણ અપ્રતીત છે અને પ્રતિવાદીને પણ અપ્રતીત છે. કારણકે શબ્દ શ્રોત્રેન્દ્રિયથી ગ્રાહ્ય છે. માટે ચક્ષુથી અગ્રાહ્ય જ છે. અહીં ચક્ષુથી જે ગ્રહણ કરાય તે ચાક્ષુષ કહેવાય. તે પણું એમ ભાવમાં 4 પ્રત્યય થવાથી ચાક્ષુષત્વ કહેવાય છે. આ ચાક્ષુષત્વ હેતુ વાદી અને પ્રતિવાદી એમ બન્નેને શબ્દમાં અપ્રતીત છે. માટે ઉભયાસિદ્ધ છે. // ૬-૪૯-૫oll
द्वितीयं भेदं वदन्ति
अन्यतरासिद्धो यथा अचेतनास्तरवो विज्ञानेन्द्रियायुर्निरोधનક્ષURUાદિતાત્ | ૬-૧૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
