________________
૩૮
પરિચ્છેદ ૬-૩૮
રત્નાકરાવતારિકા ભાગ-૩
पक्षाभासांस्तावदाहुः
तत्र प्रतीतनिराकृतानभीप्सितसाध्यधर्मविशेषणास्त्रयः पक्षाમાસા: ૬-૩૮
टीका-प्रतीतसाध्यधर्मविशेषणः, निराकृतसाध्यधर्मविशेषणः, अनभीप्सितसाध्यधर्मविशेषणश्चेति त्रयः पक्षाभासा भवन्ति । अप्रतीतानिराकताभीप्सितसाध्यधर्मविशिष्टधर्मिणां सम्यक्पक्षत्वेन प्रागुपवर्णितत्वादेतेषां च तविपरीतવાત્ ૬-૩૮
અનુમાનાભાસના પાંચ ભેદોમાંથી સૌથી પ્રથમ “પક્ષાભાસ”ના ત્રણ ભેદો છે. તે સમજાવે છે
સૂત્રાર્થ-ત્યાં પ્રતીત, નિરાકૃત, અને અનભીસિત સાધ્યધર્મથી યુક્ત એવા ત્રણ જાતના પક્ષાભાસો છે. I ૬-૩૮
ટીકાનુવાદ- આ જ શાસ્ત્રના ત્રીજા પરિચ્છેદના સૂત્ર ૧૪ થી ૧૭માં સાચા (યથાર્થ) પક્ષનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું છે કે– જ્યાં અપ્રતીત (અપ્રસિદ્ધ), અનિરાકત (જેનો નિષેધ થયો નથી તે) અને અભીસિત (ઇષ્ટ) એવું સાધ્ય સધાતું હોય તો તેવા સાધ્યયુક્ત પક્ષને સમ્યકપક્ષ કહેવાય છે. જેમકે પર્વતમાં વદ્ધિ સાધ્ય હોય ત્યારે જે સધાય છે તે વહ્નિ પર્વતમાં છે કે નહીં ? એવો સંદેહ હોવાથી પ્રતીત નથી, પણ અપ્રતીત છે. તથા વતિનો સંભવ (વૃક્ષાદિ હોવાથી) હોઇ શકે છે. સમુદ્રમાં જેમ વહ્નિ ન હોય તેમ અહીં પર્વતમાં નિષેધ નથી માટે અનિરાકૃત છે. તથા જાણવાની જિજ્ઞાસા (તમન્ના) હોવાથી અભીસિત પણ છે. આવા ત્રણ ગુણવાળા સાધ્યથી યુક્ત જે પક્ષ તે જ સમ્યક્ષક્ષ કહેવાય. એવું પૂર્વે વર્ણન કરેલ હોવાથી તેનાથી જે જે પક્ષ વિપરીત હોય તે પક્ષાભાસ કહેવાય છે. તેના ત્રણ ભેદ છે.
(૧) પ્રતીતસાધ્યધર્મવિશેષણ, પ્રસિદ્ધસાધ્યધર્મયુક્ત પક્ષ. (૨) નિરાકૃતસાધ્યધર્મવિશેષણ, નિષિદ્ધસાધ્યધર્મયુક્ત પક્ષ. (૩) અનભીસિતસાધ્યધર્મવિશેષણ, અનિષ્ટસાધ્યધર્મયુક્ત પક્ષ.
આ ત્રણે પક્ષાભાસો છે. કારણ કે સમ્યપક્ષનું જ સ્વરૂપ પૂર્વે જણાવ્યું છે. તેનાથી વિપરીત છે. તે ત્રણેનાં ઉદાહરણો આપવા પૂર્વક ગ્રંથકાર પોતે જ આ ત્રણ ભેદ આગળ સમજાવે છે. જે ૬-૩૮
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
