________________
मेऽन्तस्तोषः
४३
कथं कार्या ? इत्यनुप्रेक्षायां मेऽन्तःकरणे 'वंजणपज्जाए' इत्यस्य व्यञ्जनपर्याय एवार्थो ग्राह्यो न तु शब्दनय इति स्फुरितम् । स चेद् व्यञ्जनपर्याय एव ग्राह्यस्तर्हि 'अत्थपज्जाए'इत्यस्यापि 'अर्थपर्यायः' इत्येवार्थो ग्राह्य इति तु स्पष्टमेव । किञ्च 'अर्थ-व्यञ्जनपर्याय'शब्दयोरपि शास्त्रेषु विविधेषु प्रस्तावेषु विविधा अर्था उपलभ्यन्ते । परन्तु मे मनसि 'अर्थक्रियाकारिपर्यायोऽर्थपर्याय:' 'अर्थनिष्ठा शब्दवाच्यता व्यञ्जनपर्यायः' इति स्फुरितम् । एतत्स्फुरणानुसारेण प्रवृत्तायामनुप्रेक्षायां 'अर्थपर्याये सप्तभङ्गयाः सप्तापि भङ्गाः प्राप्यन्ते, व्यञ्जनपर्याये च द्वावेव भङ्गौ' इति सम्मतितर्कप्रकरणोक्तस्यार्थस्य नि:शङ्कोपपत्तिः प्रतीता । यदि कश्चिच्छास्त्रपाठः प्राप्येत तदा वरमिति भावनायाः प्रभावेण 'द्रव्य-गुण-पर्यायनो रास' ग्रन्थे 'अत्थपज्जाए'त्तिअस्य 'अर्थपर्यायः' इत्येवार्थः कृतः, 'वंजणपज्जाए'त्ति अस्य च 'व्यञ्जनपर्यायः' इत्येव, न तु क्रमतोऽर्थनयः पर्यायनय इति दृष्टं, तथा तत्र 'व्यंजनपर्याय जे घटकुम्भादिपदवाच्यता' इति पाठः प्राप्तोऽन्तःकरणञ्च प्रमुदितम् । ततश्च तदनुसारेणैव 'द्रव्य-गुण-पर्यायनो रास' ग्रन्थस्य गूर्जरभाषाबद्धविवेचने सप्तभङ्गीविंशिकाग्रन्थस्य स्वोपज्ञायां वृत्तौ च 'व्यञ्जनपर्याये द्वयोरेव भङ्गयोः सम्भवः' इत्यस्यार्थविस्तरो विस्तारितः ।
થઈ. વળી એ વ્યંજનપર્યાય જ લેવાનો હોય તો અર્થપર્યાય' શબ્દનો અર્થ પણ
અર્થપર્યાય' જ લેવો જોઈએ એ સ્પષ્ટ છે. વળી “અર્થપર્યાય” અને “વ્યંજનપર્યાય શબ્દોના શાસ્ત્રોમાં જુદા-જુદા અધિકારોમાં જુદા જુદા અર્થ કરેલા જોવા મળે છે. પણ મને ‘અર્થક્રિયાકારી પર્યાય એ અર્થપર્યાય અને “અર્થમાં રહેલી શબ્દવાચ્યતા એ વ્યંજનપર્યાય' એવી ફુરણા થઈ. આ ફુરણાને અનુસાર ચાલેલી અનુપ્રેક્ષામાં અર્થપર્યાયમાં સપ્તભંગીના સાતે ભંગ મળે છે, અને વ્યંજનપર્યાયમાં બે જ ભંગ મળે છે' આ - સમ્મતિતર્કપ્રકરણમાં કહેલ વાતની નિઃશંક સંગતિ ભાસી. “જો કોઈ શાસ્ત્રપાઠ મળી જાય તો સારું' આવી ભાવનાના પ્રભાવે “દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનો રાસ' ગ્રન્થમાં “અત્થપજ્જાએ શબ્દનો “અર્થપર્યાય એવો જ અર્થ જોવા મળ્યો, નહીં કે “અર્થન', એમ ‘વંજણપજાએ શબ્દનો “વ્યંજનપર્યાય' એવો જ અર્થ કરેલો જોવા મળ્યો, નહીં કે “શબ્દનય. તથા ‘યંજનપર્યાય એટલે ઘટકુંભાદિપડવાચ્યતા એવો અર્થ કરેલો પણ જોવા મળ્યો, જેથી મન ખુશ થઈ ગયું. પછી એને અનુસરીને જ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનો રાસ” ગ્રન્થના ગુજરાતી વિવેચનમાં તથા સપ્તભંગીવિંશિકા ગ્રન્થની સ્વપજ્ઞવૃત્તિમાં વ્યંજનપર્યાયમાં બે જ ભંગનો સંભવ છે એનો અર્થવિસ્તાર કર્યો.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
