________________
२११
नैगमादीनां द्रव्यार्थिकत्वादिविभागः विशेषाश्च पर्याया इति विवृतमप्युपलभ्यत एव । तथाहि-(गाथा २१९३वृत्तौ) नन्वेवं सति यत् सामान्यं तद्रव्यं, विशेषास्तु पर्यायाः, ततो द्रव्य-पर्यायास्तिकनयद्वयमतावलम्बित्वात् सम्यग्दृष्टिरेवायं नैगमनयः, जैनसाधुवत्। इति। यद्यप्ययं पूर्वपक्षग्रन्थस्तथापि तयोर्द्रव्यपर्यायत्वं वृत्तिकारैर्यतो न निराकृतमतस्तेषामपि संमतमिति ज्ञायत एव । ततश्च व्यवहारनयस्य पर्यायार्थिकत्वमेव स्यादिति शङ्कामपनेतुं नयानां द्रव्यार्थिक-पर्यायार्थिकविभागमुपदर्शयत्यादिमेति।
यद्वा, ननु द्रव्यार्थिकेषु नैगम-सङग्रह-व्यवहाराणां क्रमोपन्यास उपपादितः, ऋजुसूत्रस्य किमिति नोपपादितः? तस्यापि द्रव्यार्थिकत्वात् । भाष्यसुधाम्भोनिधयः श्रीजिनभद्रगणिक्षमाश्रमणास्तस्य द्रव्यार्थिकत्वमुक्तवन्त इति तु प्रसिद्धमेव । एवं सत्यपि तदनुपादाने भवतां किं तत्रास्वरसोद्भावनमेव प्रयोजनम् ? इत्याक्षेपमसहमानो नैगमादीनां द्रव्यार्थिकत्वादिविभागं स्पष्टीकुर्वन्नाह -
आदिमचरमाणां हि द्रव्यपर्यायता मता ।
त्रयाणामृजुसूत्रस्योभयत्वमिति मे मतिः ॥१५॥ તો ગુણ-પર્યાયનું લક્ષણ છે, નહીં કે દ્રવ્યનું. એટલે જ વિશેષાવશ્યકભાષ્યની વૃત્તિ વગેરેમાં સામાન્ય એ દ્રવ્ય છે અને વિશેષ એ પર્યાય છે એવું વિવરણ જોવા પણ મળે જ છે. તે આ રીતે - (ગાથા ૨૧૯૩ ની વૃત્તિમાં) શંકા - આ રીતે તો જે સામાન્ય છે તે દ્રવ્ય છે અને વિશેષો એ પર્યાય છે. તેથી દ્રવ્યાસ્તિક-પર્યાયાસ્તિક બને નયને જોનાર હોવાથી આ નિગમનય જૈનસાધુની જેમ સમ્યગુદૃષ્ટિ જ બની જશે. જો કે આ પૂર્વપક્ષગ્રન્થ છે, છતાં સામાન્ય-વિશેષની દ્રવ્ય-પર્યાયતાને ઉત્તરપક્ષગ્રન્થમાં નકારી નથી, માટે એ સંમત હોવી જણાય છે. એટલે વ્યવહારનય પર્યાયાર્થિક જ બની જશે. આવી શંકાને દૂર કરવા માટે નયોના દ્રવ્યાર્થિક-પર્યાયાર્થિક વિભાગને દર્શાવે છે -
અથવા, દ્રવ્યાર્થિકનયામાં નગમ-સંગ્રહ-વ્યવહારનયનો ક્રમ સંગત ઠેરવ્યો, તો ઋજુસૂત્રનો કેમ સંગત કરી ન દેખાડ્યો ? એ પણ દ્રવ્યાર્થિક છે જ. ભાષ્યસુધાઝ્મોનિધિ જિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણે એનું દ્રવ્યાર્થિકત્વ કહેલું છે એ તો પ્રસિદ્ધ જ છે. તેમ છતાં તમે એનો ઉલ્લેખ નથી કરતાં તો એમાં અસ્વરસ દર્શાવવાનું જ શું તમારું પ્રયોજન છે? આવા આક્ષેપને સહી ન શકનાર ગ્રન્થકાર નૈગમાદિનયનો દ્રવ્યાર્થિકત્વ વગેરે વિભાગ સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે -
ગાથાર્થ : પ્રથમ અને ચરમ ત્રણ-ત્રણ નયોની દ્રવ્યર્થતા અને પર્યાયાર્થતા માન્ય છે. ઋજુસૂત્રનયની ઉભયતા માન્ય છે, આવી મારી મતિ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
