________________
एवम्भूतापेक्षया समभिरूढस्याशुद्धिः
२५५
स्वविषय एतावद्द्रव्यांशमिश्रणमेव तस्याशुद्धिः । एवम्भूतस्तु लेशतोऽपि द्रव्यांशमिश्रणं न स्वीकुरुतेऽतः स सर्वविशुद्धः । अन्यथाऽप्येतत्प्रदर्श्यते - समभिरूढः कुम्भादेः घटं पृथक्करोति, परंतु जलाहरणमकुर्वतो घटान्न करोति । अर्थाद् जलाहरणे व्यापृताव्यापृतौ घटावेकीकरोति । एतदेककरणं समभिरूढस्याशुद्धिः । एवम्भूतस्तु जलाहरणेऽव्यापृतमघटमुक्त्वा घटात्पृथक्करोत्येवेति तस्यैककरणलक्षणाशुद्ध्यभावात् सर्वविशुद्धता । अथवैवम्भूतो यावत्कालं जलाहरणे व्यापृतस्तावत्कालमेव तं घटं मन्यतेऽतस्तत्र न ध्रौव्यांशस्य मिश्रणम्, परन्तु समभिरूढः पूर्वं पश्चादपि वा तं घटतया स्वीकुरुते, एतावद्ध्रौव्यांशस्य मिश्रणं तस्याशुद्धिः । एवम्भूते तन्मिश्रणाभावात् सर्वविशुद्धिः ।
ननु पर्यायार्थिकनयाः शुद्धाः कथ्यन्त इति पर्यायार्थिकस्य समभिरूढस्य कथमशुद्धिसम्भवः ? उच्यते- पर्यायार्थिकाः शब्दादयो नया यतो नामादींस्त्रीन् निक्षेपान् न स्वीकुर्वन्ते, केवलं भावनिक्षेपमेव स्वीकुर्वन्तेऽतः शुद्धा उच्यन्ते । तथा यतस्ते उपचारमपि न मन्यन्तेऽतः शुद्धाः कथ्यन्ते । न चैतावतैव तेषां मिथोऽपि शुद्धाशुद्धभावाभावः । तेषां पर्यायार्थिकनयतया
સમાધાન
સાચી વાત. તો પણ એ એવંભૂતનય જેવો સર્વવિશુદ્ધ ન હોવાથી એને પણ ‘ઘટ' તરીકે સ્વીકારે છે. પોતાના વિષયમાં આટલા દ્રવ્યાંશનું મિશ્રણ એ જ એની અશુદ્ધિ છે. એવંભૂત તો અંશમાત્ર પણ દ્રવ્યાંશનું મિશ્રણ ચલાવતો નથી, માટે એ સર્વવિશુદ્ધ છે. આ જ વાતને બીજી રીતે જોઈએ - સમભિરૂઢ નય ‘કુંભ' વિગેરેથી ઘડાને જુદો કરે છે, પણ જળાહરણ ન કરનાર ઘડાથી એને જુદો પાડતો નથી. અર્થાત્ જળાહરણમાં વ્યાવૃત કે અવ્યાવૃત... બન્ને ઘડાને ‘ઘડા’ તરીકે એક કરે છે. આ એકકરણ એ સમભિરૂઢની અશુદ્ધિ છે જ્યારે એવંભૂત તો જળાહરણમાં અવ્યાવૃત ઘટને ‘અઘટ’ કહીને વ્યાવૃતઘડાથી અલગ પાડી જ દે છે. એટલે એનામાં એકકરણરૂપ અશુદ્ધિ ન હોવાથી સર્વવિશુદ્ધતા હોય છે. અથવા એવંભૂતનય ઘડો જ્યાં સુધી જળાહરણમાં વ્યાવૃત હોય ત્યાં ત્યાં સુધી જ (તે તે ક્ષણે) એને ઘડો માને છે, માટે એમાં ધ્રૌવ્યાંશનું મિશ્રણ ન હોવાથી એ શુદ્ધ છે. પરંતુ સમભિરૂઢ તો આગળ-પાછળ પણ એને ‘ઘટ' માને છે. માટે એટલા ધ્રૌવ્યાંશનું મિશ્રણ થતું હોવાથી એ એની અશુદ્ધિ છે.
પ્રશ્ન
પર્યાયાર્થિકનયો તો શુદ્ધ કહેવાય છે. પછી સમભિરૂઢનયમાં અશુદ્ધિ શી
રીતે સંભવે ?
ઉત્તર - પર્યાયાર્થિક એવા શબ્દાદિનયો નામાદિ ત્રણ નિક્ષેપાઓને માનતા નથી, માત્ર ભાવનિક્ષેપને જ માને છે, માટે શુદ્ધ કહેવાય છે. તથા, તેઓ ઉપચાર માનતા
Jain Education International
-
-
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
