________________
२७२
नयविंशिका-१५
पटादिकमघटं यथा नोपादत्से, तथैव घटोऽपि नैवोपादेयः, अघटत्वाविशेषादिति जलाहरणासम्भवात् सर्वं विश्वं घटशून्यमेव स्यात् । एवमेव तस्य पटादिशून्यतया सर्वशून्यत्वापत्तिः । तस्माद् घटनकालात्पूर्वं पश्चादपि च घटनप्रसमुचितयोग्यतां पुरस्कृत्य स घटो मन्तव्य
एवंवादिनं समभिरूढनयं शब्दनय आचष्टे-का नाम सा घटनप्रसमुचितयोग्यता? यां पुरस्कृत्य घटनाव्यापृतोऽपि घटो घटपदाद् बुध्यते । ननु घटत्वमेव सा, 'यत्र यत्र सा योग्यता तत्र तत्र घटत्वं, यत्र यत्र घटत्वं तत्र तत्र सा योग्यते 'ति समव्याप्यव्यापकभावप्राप्तेः । किञ्च येन रूपेण यत्पदार्थबोधस्तेनैव रूपेण तत्पदशक्तिः कल्पनीया भवति । भवति च घटपदादिव कुटपदादपि घटत्वेनैवार्थबोध: । घटपदाद् घटत्वेन यत्र घटनपर्यायो बुध्यते तत्रैव कुटपदाद् घटत्वेनैव कुटनपर्यायो बुध्यत इत्यर्थः । ततश्च घटनकुटनाधारतया घट-कुटपदवाच्यार्थयोरेकत्वम् । अत एव यो घटनलक्षणं व्युत्पत्त्यर्थं न
અસંભવિત બનવાથી આખું વિશ્વ ઘટશૂન્ય બની જશે. એ જ રીતે વિશ્વ પટાદિશૂન્ય બની જવાથી સર્વશૂન્ય થઈ જશે. તેથી ઘટનકાળની પૂર્વે અને પછી પણ ઘટનની પ્રસમુચિત યોગ્યતાને આગળ કરીને એને ઘડો માનવો જ જોઈએ.
આવું કહેનાર સમભિરૂઢનયને શબ્દનય કહે છે - આ તમારી ઘટનની પ્રસમુચિત યોગ્યતા શું છે ? જેને આગળ કરીને ઘટન(= જળાહરણ)માં અવ્યાપૃત ઘટ પણ
ઘટ'પદથી જણાય છે. ખરેખર તો એ ઘટવરૂપ જ છે, કારણ કે “જ્યાં જ્યાં તે યોગ્યતા છે ત્યાં ત્યાં ઘટત્વ છે, અને જ્યાં જ્યાં ઘટત્વ છે ત્યાં ત્યાં એ યોગ્યતા છે' એવો સમવ્યાપ્ય-વ્યાપક ભાવ મળે છે. વળી જે રૂપે જે પદના અર્થનો બોધ થાય છે તે રૂપે જ તે પદની શક્તિ માનવી જોઈએ. “ઘટ'પદની જેમ “કુટ'પદથી પણ ઘટવધર્મને આગળ કરીને જ બોધ થાય છે. એટલે કે “ઘટ'પદપરથી ઘટત્વેન જ્યાં ઘટનપર્યાય જણાય છે ત્યાં જ “કુટ’પદપરથી ઘટત્વેન જ કુટન પર્યાય જણાય છે. (આશય એ છે કે ઘટન અને કુટન અલગ હોવા છતાં ઘટત્વ અને કુટત્વ અલગ નથી, કારણ કે એ બન્ને વચ્ચે સમવ્યાપ્યવ્યાપકભાવ છે. વળી જ્યાં જ્યાં ઘટનની પ્રસમુચિત યોગ્યતા છે
ત્યાં ત્યાં કુટનની પણ એ યોગ્યતા છે જ, એ માટે કુંભારે કશું નવું કરવાની જરૂર હોતી નથી. એટલે ઘટપદપરથી જ્યાં ઘટનપર્યાય જણાય છે ત્યાં જ – તે જ પદાર્થમાં - ‘કુટ'પદથી કુટનપર્યાય જણાય જ છે.) એટલે ઘટન-કુટનના આધારરૂપે ઘટ-કુટ પદનો વાચ્યાર્થ એક જ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
