________________
३५०
नयविंशिका-१९ निरुपाया वयम् ? सर्वोऽपि स्वकार्यमेव करोति, न परकार्यमित्यत्र किमपि पर्यनुयोज्यं कदाचिदपि नैव भवतीति । परन्तु लोकव्यवहारस्य न कोऽपि नियमः, केवलवेशधारिणो द्रव्यलिङ्गिनोऽपि साधुतया व्यवहारात्। ननु तस्य का वार्ता? यावत्प्रयोजनविशेषेणेत्वरसाधुवेशधारिणं भाण्डमपि लोकः साधुतया व्यवहरति, परन्तु तस्याकिञ्चित्करत्वमेवेति नैव वक्तव्यं, भाण्डेनापि महामन्त्रिण उदायनस्यान्तिमसमये समाधेः सम्पादितत्वादिति । ननु व्यवहारस्तु साधुचित्रमपि साधुतया व्यवहरतीति चेत् ? व्यवहरतु को दोषः ? तेनापि दर्शकेषु प्रीतिभक्त्यादयो जायन्ते, वन्दनप्रतिपत्त्यादिकं च सम्भवति । न सर्वेषां दर्शकानां प्रीत्यादयो जायन्त इति चेत् ? सति प्रतिबन्धके कार्यासम्पत्तिमात्रेण कारणत्वनिषेधः किमुचितः ? अन्यथा भावसाधावपि प्रश्न एव, तं दृष्ट्वापि कस्यचित् तिरस्कारादिभावसम्भवात् ।
तथापि श्रमणवेशादिर्व्यवहारग्राह्योऽर्थः प्रीत्यादिसम्पादनद्वाराऽन्यानुपकरोति, न तु स्वमिति શંકા - તો પણ સાધુવેશાદિથી વિશેષ નિર્જરા તો થતી નથી જ ને !
સમાધાન - એમાં નિરુપાય આપણે શું કરી શકીએ ? દરેક વસ્તુ સ્વકાર્ય જ કરે છે, પરકાર્ય નહીં. એમાં ક્યારેય પણ કોઈપણ પ્રશ્ન પૂછવાનો હોતો નથી.
શંકા - પણ લોકવ્યવહારને તો કોઈ ધારાધોરણ નથી. એ તો માત્ર વેશધારી દ્રવ્યલિંગીનો પણ સાધુ તરીકે વ્યવહાર કરે છે.
સમાધાન - અરે ભાઈ ! એની શું વાત કરવી ? કોઈ તેવા કારણે અલ્પકાળ માટે સાધુવેશ ધરનાર ભાંડને પણ લોક એ વખતે સાધુ તરીકે સંબોધે છે. “પણ એ અર્કિચિત્કર જ હોય છે એમ ન કહેવું, કારણ કે એવા ભાડે પણ ઉદાયનમંત્રીને અંતિમ સમયે સમાધિ આપી હતી.
શંકા - વ્યવહાર તો સાધુના ચિત્રને પણ સાધુ કહે છે..
સમાધાન - ભલે ને કહે, શું વાંધો છે ? એનાથી પણ દર્શકોને પ્રીતિ-ભક્તિ વગેરે ઉભરાય છે અને વંદનપ્રતિપત્તિ વગેરે પણ થાય જ છે.
શંકા - પણ, બધા દર્શકોને પ્રીતિ વગેરે ક્યાં થાય છે ?
સમાધાન - પ્રતિબંધક હોય તો ન પણ થાય.. પણ એટલા માત્રથી કારણતાનો નિષેધ કરી દેવો શું યોગ્ય છે ? નહીંતર ભાવસાધુ માટે પણ પ્રશ્ન આવશે જ. એમને જોઈને પણ કોઈકને દ્વેષાદિ થતા હોય છે.
શંકા - છતાં, વ્યવહારગ્રાહ્ય શ્રમણવેશાદિરૂપ અર્થ પ્રીત્યાદિ દ્વારા બીજાઓને ઉપકારક બની શકે છે. પોતાને નહીં, માટે તત્ત્વભૂત નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
