________________
समभिरूढस्य प्रसमुचिता योग्यताऽपि घटः
२५९
त्वभिन्ना इति स्पष्टमेव । अत एवम्भूत समभिरूढनयौ इन्द्रादीन् भिन्नानेव स्वीकुरुत: । एवमेव, योषिन्मस्तकारूढस्य जलाहरणलक्षणं घटनमेव ( = ईदृग्घटनपर्याय एव) घटः, कुम्भनपर्याय एव कुम्भः, कुटनपर्याय एव च कुटः । यतश्चैते घटनादयः पर्याया मिथो भिन्ना अत एवम्भूत-समभिरूढनयौ घट- कुम्भादीन् भिन्नानेव मन्येते । तत्राप्येवम्भूतनयो घटनाले एव घटनपर्यायं घटं च मन्यते । समभिरूढस्तु तत्पूर्वं पश्चादपि वा मन्यते। अयं तस्याभिप्रायःशिवकादिक्रमेण कुशूलत्वमापन्नोऽपि पिण्डो जलाहरणं कर्तुं नैव समर्थः । तत्कर्तुं स कुलालकृतं कञ्चित् प्रक्रियाविशेषमपेक्षत एव । तत्प्रक्रियाऽनन्तरं स कम्बुग्रीवादिमान् भवति । अथ च यदेष्येत तदा स जलाहरणं कर्तुं समर्थः, न च कस्यचिदपि प्रक्रियाविशेषस्यापेक्षा । एतादृशीं प्रसमुचितां (= प्रकर्षेण समुचितां ) योग्यतामपि समभिरूढो घटनतया स्वीकुरुते । न हि जलाहरणे व्यापृताव्यापृतयोर्घटयोः स्वकीये स्वरूपे कोऽपि विशेषः प्रतीयते येन तदव्यापृते घटनपर्यायाभावः कथ्यमानः शोभेत । ततश्च घटनकाले स घटः, न त्वघटनकालेऽपीति वक्तुं न युज्यते ! परन्तु योग्यता यतो द्रव्यस्य लक्षणमतः पर्यायार्थिकस्य समभिरूढनयस्य तावतांशेनाशुद्धिर्भवति । एवम्भूतस्तु घटनपर्यायमेव घटं मन्यते, न तु तत्प्रसमुचितां योग्यतामपीति प्रतिपक्षिणो द्रव्यस्यांशतोऽपि मिश्रणाभावात् स सर्वविशुद्धः ।
અને સભિરૂઢ નય ઇન્દ્ર વગેરેને જુદા જુદા જ માને છે. એ જ રીતે સ્ત્રીને મસ્તકારૂઢ થઈ જળાહરણ કરવારૂપ ઘટનપર્યાય જ ઘડો છે. કુંભન પર્યાય જ કુંભ છે અને કુટનપર્યાય એ જ ફુટ છે. આ ઘટનાદિ પર્યાયો પરસ્પર ભિન્ન હોવાથી તદ્વ્રાહક એવા બે નયો ઘટ-કુંભ વગેરેને જુદા જ માને છે. એમાં પણ એવંભૂતનય ઘટનકાળે જ ઘટનપર્યાય અને ઘટ માને છે. સમભિરૂઢ એની આગળ-પાછળ પણ માને છે. એમાં એનો આ અભિપ્રાય છે કે - શિવકાદિક્રમે કુશૂલરૂપે બની ગયેલો પિંડ પણ જળાહરણ ક૨વા સમર્થ નથી. હજુ કુલાલ દ્વારા કંઈક પ્રક્રિયા થાય એની અપેક્ષા છે. એ પ્રક્રિયા થયા બાદ એ કંબુગ્રીવાદિમાન્ બને છે. હવે જ્યારે ઇચ્છા થાય ત્યારે એ જળાહરણ ક૨વા સમર્થ છે, કોઈપણ વિશેષ પ્રક્રિયાની અપેક્ષા નથી. આવી અત્યંત સમુચિત યોગ્યતાને સમભિરૂઢનય ‘ઘટન’ રૂપે સ્વીકારે છે. એની દલીલ એ છે કે ઘડો જળાહરણમાં વ્યાવૃત હોય કે ન હોય, એના પોતાના સ્વરૂપમાં કોઈ તફાવત જણાતો નથી કે જેથી અવ્યાવૃત ઘટમાં ‘ઘટન’ પર્યાયનો અભાવ કહેવો દિલને જચે. માટે ‘ઘટનકાળે જ એ ઘટ છે, નહીં કે અઘટનકાળે પણ' આવું કહેવું યોગ્ય નથી. પણ યોગ્યતા તો દ્રવ્યનું લક્ષણ છે. માટે પર્યાયાર્થિક એવો સમભિરૂઢનય એટલા અંશે અશુદ્ધ બને છે. એવંભૂત
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
