________________
नयविंशिका - १४
१९८
एव नय इति । यद्वा नैगमनयाभिप्राये सति जातस्य 'अयं घट:' इति ज्ञानस्य पिण्डशिवकादिष्वन्वय्यूर्ध्वतासामान्यं विषयः, सङ्ग्रहनयाभिप्राये सति जातस्य 'अयं घटः' इति ज्ञानस्य सकलघटविशेषेष्वन्वयितिर्यक्सामान्यं विषयः । एवञ्च 'अयं घटः' इत्याकारे समानेऽपि विषयस्य भिन्नत्वान्नयौ भिन्नौ । परंतु पिण्ड - शिवकादिव्यवच्छेदाभिप्राये सति जातस्य 'अयं घटः' इति ज्ञानस्य यथा पुरः स्थितः कम्बुग्रीवादिमत्पदार्थो विषयस्तथैव पट-कटादिव्यवच्छेदाभिप्राये सति जातस्य 'अयं घटः' इति ज्ञानस्यापि स एव विषय इति विषयस्यैक्यान्नयस्याप्यैक्यम् ।
इत्थञ्चोर्ध्वतासामान्यविषयकं 'अयं घट:' इति ज्ञानं नैगमनयानुसारि तिर्यक्सामान्यविषयकं 'अयं घट:' इति ज्ञानं सङ्ग्रहनयानुसारि, ऊर्ध्वतासामान्यप्रतियोगिकविशेषविषयकं तिर्यक्सामान्यप्रतियोगिकविशेषविषयकं च 'अयं घटः' इति ज्ञानं व्यवहारनयानुसारीति स्थितम्। ततश्च कथं व्यावर्त्यस्याभावः ? एवञ्च व्यावर्त्यसद्भावात्तद्व्यावृत्त्यर्थं 'व्यवहारनयानुसारित्वं' विशेषणमुक्तमिति ।
ननु नैगमनयो यान् पिण्ड - शिवकादिविशेषान् 'अयं घटः' इति ज्ञानेन सङ्गृह्णाति, घटलक्षणमेकं विशेषं मुक्त्वा तान् सर्वानवशिष्टविशेषान् व्यवहारनयो 'अयं घटः' इति
अथवा नैगमनयालिप्राय होय त्यारे थयेला अयं घटः ज्ञाननो पिंड-शिवअहिभां संजायेस अर्घ्यतासामान्य विषय छे संग्रहनयाभिप्रायथी थयेला अयं घटः ज्ञाननो सण घटव्यक्तिसोमां अन्वयी तिर्यसामान्य विषय छे. आम अयं घटः जेवो भार સમાન હોવા છતાં વિષય ભિન્ન હોવાથી બન્ને નયો જુદા જુદા છે. પરંતુ પિંડशिवअहिनो व्यवच्छे६ उरवाना अभिप्रायथी थयेला अयं घटः ज्ञाननो प्रेम पुरःस्थित કમ્બુગ્રીવાદિમાન્ પદાર્થ વિષય છે તેમ પટ-કટ વગેરેનો વ્યવચ્છેદ કરવાનો અભિપ્રાય होय त्यारे थयेला अयं घटः ज्ञाननो विषय पए से ४ छे, ने तेथी विषय खेड होवाथी નય પણ એક જ છે.
आम अर्ध्वतासामान्यविषय अयं घटः ज्ञान नैगमनयानुसारी छे, तिर्यसामान्य વિષયક એવું જ્ઞાન સંગ્રહનયાનુસારી છે અને ઊર્ધ્વતાસામાન્યના પ્રતિપક્ષીવિશેષવિષયક } तिर्यसामान्यना प्रतिपक्षी विशेष विषय अयं घटः ज्ञान व्यवहारनयानुसारी छे. પછી વ્યાવર્ત્ય નથી એવું શી રીતે કહેવાય ? એટલે વ્યાવર્ત્ય વિદ્યમાન હોવાથી તેની વ્યાવૃત્તિ માટે ‘વ્યવહારનયાનુસારી' એવું વિશેષણ લગાડ્યું છે તે જાણવું.
પ્રશ્ન नैगमनय पिंड - शिवअधि के विशेषोनो अयं घटः ज्ञान द्वारा संग्रह हरे
Jain Education International
-
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
