________________
૫. સામાજિક નબળાઈઓ
વિ. સં. ૧૫રના શિયાળામાં મોટી બહેનનાં લગ્નનો અને એ જ વર્ષના શરસ્કાળમાં ડોસીમાના કારજનો એમ બે સારા-નરસા પ્રસંગો ઘેર આવેલા. તે વખતે જે કન્યા સાથે મારું નાનપણથી જ વેવિશાળ થયેલું તે કન્યા પણ એની બહેનો સાથે આવેલી. એક બ્રાહ્મણના મોઢેથી એના રૂપની પ્રશંસા નાનપણથી સાંભળેલી. કાંઈક એ કારણે અને કાંઈક ઉંમરને કારણે એ કન્યાનું મોટું જોઈ લેવાની ઉત્કંઠા પ્રગટેલી. એ ઉત્કંઠાએ કામના કે બીજા કોઈ પણ બહાના તળે નારીમંડળવાળા ઓરડામાં સૂચના આપ્યા વિના જ જવા પ્રેરેલો. પણ કંઈક અંશે પરંપરાગત રિવાજને લીધે અને વિશેષ અંશે કન્યાસુલભ શરમના પડદાને લીધે મારા એ પ્રયત્નને ખાસ સફળતા મળેલી નહિ, પરંતુ આ સંસ્કારની મારા મન ઉપર અજ્ઞાતપણે જે એક અસર થઈ હતી તેણે મારા પછીના વિચારજીવન દરમિયાન નિર્ણયો બાંધવામાં ભારે ફાળો આપ્યો છે. તેથી એનો ઉલ્લેખ અહીં આવશ્યક છે. લગ્ન-મરણના વરા
સત્તા કે અધિકારની, વિદ્વત્તા કે ધનોપાર્જનની કોઈ ધ્યાન ખેંચે એવી પ્રતિષ્ઠા મેળવી ન હોય ત્યાં લગી વડીલોનાં વિચાર કે વર્તન વિરુદ્ધ કશું જ થઈ ન શકે એવા વાતાવરણમાં ઊછરનાર માટે સ્વતંત્રપણે વિચાર કરવાની શક્તિ હોય તોય તે વિકસવાનો સંભવ જ નથી. તેથી એ ઉંમરે ઘરમાં જે બને તેને મૂંગે મોઢે અનુસરવાનું જ મારા જેવા માટે બાકી રહે તે સ્વાભાવિક છે. કાંઈક દેખાદેખીથી, કાંઈક મોભાના ખ્યાલથી અને ખાસ કરીને તો સમય પારખવાની શક્તિના તેમ જ નવો ચીલો પાડવાની હિંમતના અભાવે પિતાજીએ એ બંને પ્રસંગોમાં ગજા બહાર જઈ આડંબરી ખર્ચ કરેલો. એની એમના ઉપર પડેલી તાણ દરેક રીતે છુપાવ્યા છતાં પણ એ ઉમરે કાંઈક મારા ધ્યાનમાં આવી જ ગયેલી. એક તરફ નિરર્થક આડંબરી ખર્ચ કરવો અને બીજી તરફ મૂંગું તાણ વેઠવું એ વિસંવાદ તે વખતે એટલો બધો સ્પષ્ટ થયેલો નહિ, પણ ત્યાર બાદ કુટુંબના વાતાવરણમાંથી મુક્ત રહેવાની અને સ્વતંત્રપણે વિચાર કરવાની સ્થિતિએ પહોંચ્યો કે તરત જ કુટુંબમાં અનુભવેલો અને સમાજમાં સર્વત્ર ચાલતો એ વિસંવાદ ધ્યાન ઉપર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
