________________
૩૨. ‘સન્મતિ’નો આરંભ અને આપત્તિઓ
પંચપ્રતિક્રમણનું છાપકામ
મારે માટે સૌથી પહેલું કામ બે લખેલ તૈયાર પડેલ પુસ્તકો છપાવી કાઢવાનું હતું. સિંધીજીની કળાવૃત્તિ ને ભાવના સંતોષાય એવી છાપખાનાની ગોઠવણ આગ્રામાં ન જોઈ એટલે અમે નિર્ણયસાગરમાંથી તાબડતોબ ટાઇપ મંગાવવાની ને કલકત્તાથી કાગળ મંગાવવાની પેરવી કરી. બંને ચીજો આવી ગઈ એટલે ગોઠવણ પ્રમાણે ત્યાંના ગીતા પ્રેસમાં પહેલાં પંચપ્રતિક્રમણનું છાપકામ શરૂ કરાવ્યું. સારામાં સારું મેટર તૈયા૨ ક૨વામાં જે મહેનત પડે છે તેથી હું કાંઈક ટેવાયેલો, પણ સરસતર છપામણીની ચિંતા અને મહેનતનો આ વખતે જે અનુભવ થયો તેણે મને એ તાલીમ આપી કે, તારે તો કદી છપામણીની ચિંતા ને ખટપટની સીધી જવાબદારી લેવી જ નહિ. ઈ. સ. ૧૯૨૦ના પ્રારંભ સાથે જ બીજી પ્રવૃત્તિ પણ શરૂ કરવામાં આવી હતી. તેમાં સન્મતિતર્કનું કામ મુખ્ય હતું.
ક્ષમામુનિ દ્વારા સન્મતિ'નો પ્રારંભ
કાશીમાં કેટલોક વખત રહી અધ્યયન કરેલ બે મુનિઓ દૈવયોગે આગ્રા આવી ચડ્યા તેમાં એક ક્ષમામુનિ હતા. તે સ્વભાવે મધુર, મિલનસાર ને કાર્યે હતા. તેમણે મને કહ્યું, હું કાંઈક કામ કરવા ઇચ્છું છું, જો તમે મારી શક્તિનો ઉપયોગ કરો તો હું બધી રીતે તૈયાર છું. મને તો જોઈતું જડયું. એમની ખંત મહેનતુ પ્રકૃતિ, ને યોગ્યતાનો વિચાર કરી અમે નક્કી કર્યું કે સન્મતિતર્કનું સંશોધન, સંપાદન અને ભાષાંતર કરવું. એની જંગલ જેવી વિસ્તીર્ણ અને જટિલ ટીકાને પ્રથમ હાથમાં ન લેતાં, મૂળ માત્રને લગતું કામ કરવું. કલ્પના એ હતી કે, નાનુંસરખું મૂળ એવડી મોટી ટીકાનાં લખેલ પાનાંઓમાં જ્યાં ત્યાં વિખરાયેલું પડ્યું છે તો મૂળનાં તે તે અંશોને તેના પૂરતી વ્યાખ્યા સાથે જુંદાં તારવવાં ને માત્ર તેટલી જ સંસ્કૃત-ટીકાને સુસંબદ્ધ રૂપે મૂળ સાથે સ્પષ્ટ કરતો અનુવાદ પણ કરવો, જેથી સંસ્કૃત દ્વારા ને હિન્દી દ્વારા મૂળ સન્મતિ પ્રકરણ સરળતાથી ગમ્ય બને ને આજસુધી અભ્યાસક્રમમાંથી ઉપેક્ષિત રહી ગયે એ મહત્ત્વનો ગ્રન્થ ફરી પ્રકાશમાં આવે. આ દૃષ્ટિથી ક્ષમામુનિને સન્મતિની લિખિત પોથીઓ આપી કામની દિશા ને પદ્ધતિ સૂચવી. તેમણે એ કામ પ્રારંભ્યું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
