________________
વઢવાણમાં અસ્પૃશ્યતાનિવારણનો પ્રયોગ અને કાશીમાં નિવાસ • ૧૯૫ ને મન તો જલદી કામ પતાવવાની ધૂનમાં હતું. એટલે સહેજ જ તે પૂર્વપરિચિત કાશી તરફ દોડ્યું. કાશી જઈ લક્ષ્મીનારાયણ પ્રેસમાં છપાવવાનું નક્કી કર્યું. ઉતારો કર્યો ભદૈનીમાં જેને ઘાટ ઉપર, જ્યાં હું પહેલાં ઘણાં વર્ષો રહેલો. પ્રેસ ત્રણેક માઈલ દૂર ખરું, પણ છૂટથી ખર્ચ કરી કામ વધારે પ્રમાણમાં થાય એવી યોજના કરી. લક્ષ્મીનારાયણ તો મારો સાથી હતો જ, પણ વધારામાં મેં ભોળાનાથ બ્રાહ્મણને રોક્યો અને તેનાથી પણ પૂર્ણપણે કામ ન સધાતું જોઈ મેં મારા ભત્રીજા હરજીવનને બોલાવ્યો. તે મારી કામની પદ્ધતિથી ઠીક ઠીક જાણીતો હતો; કેમ કે નાની ઉંમરથી જ મારી સાથે રહેલો ને કાશીથી સારી રીતે પરિચિત હતો. જ્યારે મને લાગ્યું કે હજી પણ માણસની જરૂર છે, ત્યારે આગ્રાથી ભામંડળદેવને બોલાવી લીધા. પ્રેસમાં જવું – આવવું, પ્રૂફો જોવાં, લખાણ તપાસી જવું વગેરે કામો તો ભામંડળ અને હરજીવન વચ્ચે વહેંચી દીધાં. તેઓને સંદેહ થાય ત્યાં જ અને ત્યારે જ તેઓ મને પૂછે, પણ હું તો મારી વાચન, ચિંતન અને લેખનની પ્રવૃત્તિમાં જ મુખ્યપણે ડૂબી ગયો હતો એમ યાદ છે. ચોથા કર્મગ્રન્થની પ્રસ્તાવનાનું લેખન
ચોથા હિન્દી કર્મગ્રન્થની વિશાળ અને ગંભીર અધ્યયન મનનપૂર્વક પ્રસ્તાવના લખવાનો મનોરથ હતો તેથી એને લગતું સાહિત્ય વાંચવું ને કાંઈક લખાવવું એમાં જ મુખ્યપણે મારો સમય વ્યતીત થતો. આ મારા કામમાં ભોળાનાથ જ રોકાયેલો. આમ ગાડી તો ચાલી, પણ શિયાળો આગળ વધતો ગયો ને કાશીએ કાંઈક કાશ્મીરનું રૂપ લેવા માંડ્યું. મને હરસ તો હતાં જ, એ પાછા ઊબળ્યા. અનેક જાતનું તાણ અનુભવાતાં એને કાંઈક હળવું કરવાની દૃષ્ટિએ અમે અમારો પડાવ પ્રેસની નજીક કરવાનો નિર્ણય કર્યો. હું સૌથી પહેલાં કાશી આવ્યો તે વખતે જ્યાં ઊતરેલો એ જ સૂતટોલા મહોલ્લામાં બાબુ ધનપતસિંહજીની ધર્મશાળામાં ડેરા નાખ્યા. પ્રેસમાં ચોથો કર્મગ્રન્થ છપાતો હતો ને પંચપ્રતિક્રમણનો બાકીનો ભાગ આગ્રામાં છપાતો હતો, તેનાં પણ પ્રફો આવતાં. આ રીતે બેએક માસ ગાડું ચાલ્યું હશે ત્યાં એક નવા સમાચાર આવ્યા.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
