________________
૭. સામાજિક અને ધાર્મિક જીવનનો પરિચય
કેટલાક શાસ્ત્રીય વિષયોનું સાવ અધૂરું તેમજ અવ્યવસ્થિત જ્ઞાન અને તે પણ અવૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિએ અત્યાર લગીમાં પ્રાપ્ત કર્યું હતું, પરંતુ ઇતિહાસ, સમાજ, માનસ આદિ વિષયો પણ બહુ ખેડાયેલા છે અને તેના શાસ્ત્રીય જ્ઞાનનું ભારે મહત્ત્વ છે એની તો મને કશી કલ્પના જ ન હતી. તેથી એ વિષયોનું શાસ્ત્રીય જ્ઞાન મેળવવાની જિજ્ઞાસા ન જાગે એ સ્વાભાવિક છે. તેમ છતાં તે વખતના કૌટુંબિક અને સામાજિક જીવનના નિરીક્ષણે જે સંસ્કારો મન ઉપર પાડ્યા તેણે આગળ જતાં ઇતિહાસ સમાજ અને માનસશાસ્ત્ર જેવા મહાકાવ્યોનો મર્મ સમજવામાં અલ્પાંશે પણ મદદ કરી છે. તેથી એ સંસ્કારો વિષે કાંઈક લખવું યોગ્ય ધારું છું. સામાજિક જીવનના સંસ્કારો
હું પહેલાં જણાવી ગયો છું કે મારું સગપણ થયેલું હતું. હવે પ્રશ્ન લગ્ન કરવા ન કરવાનો ઉપસ્થિત થયો. શ્વશુર પક્ષ બીજી રીતે પણ અમારા કુટુંબ સાથે સંકળાયેલ હતો. છતાં એ પક્ષ હવે પોતાની કન્યાને મારા જેવા નિરાધારતામાં આવી પડેલને પરણાવવાનું પસંદ કેમ જ કરે? આડકતરી રીતે એ પક્ષ અરુચિ પ્રગટ કરવા લાગ્યો હતો, પણ મારા બાપુ-પિતાજી આદિને સંબંધ તોડવામાં મારા ભાવિના વિચાર કરતાં મોભાનો વિચાર પ્રથમ આડે આવતો હતો એમ હું તે વખતે વગર કહે પણ કલ્પી શકતો. શ્વશુર પક્ષ ગમે તે ઇચ્છે તોય તે આપણા કુટુંબનો સંબંધ છોડીને સ્વસ્થ ન રહી શકે એવું ગુમાન વડીલોના મનમાં ઊંડે ઊંડે કામ કરતું હશે એમ હું કહ્યું છું, પણ આ તાણખેંચમાં બે વર્ષ પસાર થયાં અને વડીલોના મનનો ઊભરો શમ્યો. તેમજ તેઓ એ પ્રશ્નને વાસ્તવિક દૃષ્ટિએ નિહાળવા લાગ્યા. તેમને એમ જરૂર થયું હોવું જોઈએ કે સામો પક્ષ લગ્ન કરે તોય એ લગ્નમાં છેવટે એ બાઈ તેમજ સુખલાલનું હિત સમાયેલું છે કે નહિ ! આ વિચારે છેવટે કુટુંબીઓને સંબંધવિચ્છેદ કરવા પ્રેર્યા અને એ પ્રકરણ ત્યાં સમાપ્ત થયું. મને બરાબર યાદ છે કે સંબંધવિચ્છેદના સમાચારે મારા મન ઉપર તે વખતે કોઈ પણ જાતનો ક્ષોભ જન્માવ્યો ન હતો. આનું કારણ એ નહિ કે મારામાં એ ઉંમરે લગ્નવાસના ઉદ્દભવી ન હતી, પણ એનું ખરું કારણ એક તો એ હતું કે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
