________________
૨૫. વૃંદાવન અને મથુરાના અનુભવો
વૃંદાવનના ગુરુકુળમાં
વિ. સં. ૧૯૭૪ની દિવાળી પહેલાંનો એક પ્રસંગ યાદ આવે છે. તે ઉપયોગી હોઈ અહીં નોંધું છું. ૧૯૭૪ના ભાદરવા સુદ પાંચમે સંવત્સરીને બીજે દિવસે હું અને રમણીકલાલ વૃંદાવન ગયા. મેં તો પહેલાં વિ. સં. ૧૯૬૪માં એક વાર વૃંદાવનનો ઊડતો પરિચય કર્યો હતો, પણ આ વખતે રમણીકલાલ સાથે મારી પણ મથુરા-વૃંદાવન જઈ ત્યાંની કેટલીક વિશિષ્ટ સંસ્થાઓનું ઊંડું નિરીક્ષણ કરવાની ઉત્કટ જિજ્ઞાસા હતી. તેથી જ અમે બંને આ વખતે સાથે ઊપડ્યા. આર્યસમાજનાં અનેક ગુરુકુળો પૈકી એક ગુરુકુળ વૃંદાવનમાં ચાલતું, જે કાંગડીના ગુરુકુળ પછી બીજે નંબરે આવે છે એમ અમે સાંભળેલું. હરિદ્વારા કાંગડી ક્યારે જવાશે એ તો તે વખતે નક્કી હતું જ નહિ. તેથી નજીકમાં આવેલ વૃંદાવનના ગુરુકુળમાં જઈ ત્યાંની શિક્ષણ પ્રણાલી અને ગુરુશિષ્યના સંબંધ આદિ વિષે સાક્ષાત્ પરિચય સાધવો એ એક ઉદ્દેશ બીજો ઉદ્દેશ પ્રેમ મહાવિદ્યાલયને જોવાનો હતો. તે વખતે એમાં અપાતા ઔદ્યોગિક શિક્ષણે અમારું ખાસ ધ્યાન ખેંચ્યું હતું. વૃંદાવનના અનેક સંપ્રદાયમાં વહેંચાયેલાં વૈષ્ણવ મંદિરો, તેના આચાર્ય ગોસ્વામીઓ, તેમની ધર્મવ્યવસ્થા અને જીવનપ્રણાલી વગેરે વિષે પણ જાતે માહિતી મેળવવી ને પરિચય સાધવો એ પણ ઉદેશ હતો.
અમે પહેલાં જ પત્રવ્યવહાર દ્વારા કરેલ વ્યવસ્થા પ્રમાણે ગુરુકુળમાં ઊતર્યા. એ ગુરુકુળ બરાબર જમનાના કિનારે આવેલું છે. એના એકાન્ત અને શાન્ત અતિથિગૃહમાં પડાવ કરી ગુરુકુળના એક-બે કાર્યકર્તાઓને મળ્યા. તેઓ અમને વિશેષે જાણતા તો ન જ હતા. અને એમણે અમારે વિષે બહુ વિશેષ જાણવાની વૃત્તિ પણ નહિ દાખવેલી. તેથી તેઓ તો અમને કોઈ આવી ચડેલ શ્રદ્ધાળુ યાત્રી જેવા માની વ્યવહાર કરતા હોય એમ અમને ભાસ થયો. અમે પણ અમારો વિશેષ પરિચય આપવાની દરકાર સેવી જ ન હતી. કેમ કે એ રીતે જ કોઈ પણ સંસ્થાનો અકૃત્રિમ વ્યવહાર જાણવાની તક મળે છે.
પુરજોશમાં વહેતી યમુનાના તટે આવેલ ગુરુકુળનું બાહ્ય વાતાવરણ તો આહ્લાદકારી લાગ્યું, પણ એની શિક્ષણ-પ્રણાલી, ભોજન-વ્યવસ્થા કે એના અધ્યાપકોની
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
