________________
આત્મા કર્મનો કર્તા છે. કર્મનો ભોક્તા છે.
૪૫ નાભિના સ્થાને તે આવેલાં છે.) સર્વદા શુદ્ધ હોય છે. તેને કદી કર્મ ચોંટતું નથી. આ સિવાયના તમામ (અસંખ્ય) પ્રદેશો ઉપર અનન્તી કાર્મણ વર્ગણાઓ ચોટેલી હોય છે.
કર્મનો (કાશ્મણ વર્ગણાના સ્કંધોનો) સ્વભાવ આત્માને ચોંટવાનો છે. તો આત્માનો સ્વભાવ તેને ખેંચવાનો છે. જેમ જેમ આત્માનો સ્વભાવ મંદ પડતો જાય તેમ તેમ કર્મોને ખેંચવવાનું ઘટતું જાય.
આત્મા મિથ્યાત્વને ત્યાગે એટલે ઘણો બધો કર્મબંધ ઘટી જાય. પછી અવિરતિ ત્યાગે એટલે કર્મબંધમાં ઔર વધુ ઘટાડો થાય. આમ ઉત્તરોત્તર સમજવું.
જે કર્મ બંધાય છે તે બંધના ચાર પ્રકાર છે. પ્રકૃતિબંધ સ્થિતિબંધ, રસબંધ અને પ્રદેશબંધ.
આત્માને મનાદિના યોગથી પ્રકૃતિબંધ અને પ્રદેશબંધ થાય. કષાયથી સ્થિતિબંધ અને રસબંધ થાય. - કર્મ ચોંટે કે તરત તેની પ્રકૃતિ નક્કી થાય. તેની આત્મા ઉપર ટકવાની સ્થિતિ નક્કી થાય. રસ અને પ્રદેશ પણ નક્કી થાય.
દા.ત. કોઈ માણસને આખી રાત માંકડ કરડ્યા. સવારે ભાગતા માંકડને તેણે જોયો. એટલો બધો ક્રોધ આવ્યો કે તેણે તે માંકડને પીસી નાંખીને મારી નાંખ્યો.
હવે આ વખતે જે કર્મબંધ થયો તે કર્મબંધને ધારો કે જીવંતતા મળી. આપણે તેને પૂછીએ કે જીવને ચોંટીને તું કઈ પ્રકૃતિ વગેરે બનેલ છે ? તે જવાબ આપે છે કે બીજાને હણતી વખતે હું ચોટયું છું માટે મારી પ્રકૃતિ (સ્વભાવ) અશાતાવેદનીય બની છે. જ્યારે મારો ઉદયકાળ આવશે ત્યારે આ આત્માને હું કૅન્સરની ગાંઠ આપીને અશાતા આપીશ. એવો નિયમ છે કે તમે જે આપો તે પામો. મોત આપીને મોત પામો, સુખ દઈને સુખ પામો.
હવે મારી સ્થિતિબંધની વાત કરું. અમુક સમય સુધી હું આ જીવને કશું નહિ કરું. કોઈ અશાતા નહિ આપું. પણ એ સમય પૂરો થયા બાદ હું તેને રાડ પડાવી દઈશ. આમ મારી સ્થિતિના બે વિભાગ પડશે. પહેલો વિભાગ તે અબાધાકાળ અને બીજો વિભાગ તે વિપાકકાળ (શાન્તિ કાળ અને પરચો દેખાડવાનો કાળ). ધારો કે મારો સ્થિતિબંધ વીસ વર્ષનો છે તો તેમાંના આઠ વર્ષ મારો અબાધાકાળ રહેશે. અને બાર વર્ષ વિપાકકાળ બનશે. હા, આઠ વર્ષમાં તે આત્મા પોતાનું વર્તમાન ખોળિયું ત્યાગવા રૂપે મૃત્યુ પામશે
