________________
બીજો ચિત્રપટ : ચૌદ ગુણસ્થાન
મળે તો મનોમન બોલવું કે સંજ્વલન આદિ કષાયોના ઉદયમાં આ બધું સંભવી શકે. એ બધા હજી વીતરાગ થોડા બની ગયા છે ? કે એમનામાં સર્વદોષોના સર્વથા નાશની આશા રહે ? આવો વિચાર બીજા જીવો પ્રત્યે આપણો તિરસ્કાર થતો અટકાવી દેશે.
૧૭૫
વળી, સમક્તિી જીવ એક ભવમાં બે હજારથી નવ હજાર વખત અને સર્વવિરતિધર સાધુ એક ભવમાં બસોથી નવસો વખત નીચેના ગુણસ્થાને ગબડી શકતો હોય છે. આને આકર્ષ કહેવાય છે. જ્યારે કોઈ સમક્તિી કે સાધુમાં દોષની વધુ પડતી તીવ્રતા દેખાય ત્યારે તે તીવ્રતા કદાચ અનંતાનુબંધી કષાયના ઘરની પણ હોઈ શકે, કદાચ તે ગબડયો હોય.
તો આ વખતે વિચારવું કે ભાઈ ! આ તો આકર્ષ છે. ટૂંક સમયમાં કદાચ એ જીવ પાછો ઊંચે ચડી જશે. આપણે તેનો તિરસ્કાર કરાય નહિ, મૂળ વાતે આવીએ.
છઠ્ઠા ગુણસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ કાળ-એકસાથે-બે ઘડીથી વધુ ન હોય. બે ઘડી થાય કે કાં તે સાધુ સાતમા અપ્રમત્ત ગુણસ્થાને ચડી જાય અથવા-જો ચડે નહિ તો - નીચે ગબડી જાય. હા, એવી બધી બે ઘડી ભેગી કરીએ તો છઠ્ઠા ગુણસ્થાનનો ઉત્કૃષ્ટ કાળ દેશોન (૮ વર્ષે દીક્ષા લે એટલે ૮ વર્ષ ન્યૂન) પૂર્વક્રોડ વર્ષ થઈ શકે.
સાતમા ગુણસ્થાને દરેક વખત જીવ માંડ અન્તર્મુહૂર્ત (નાનકડું) ટકે. પછી તરત જ છઠ્ઠ ગુણસ્થાને ચાલી જાય. આવાં બધાં અન્તર્મુહૂર્ત ભેગા કરીએ તો દેશોન પૂર્વક્રોડ વર્ષનું ચારિત્ર પાળનારા સાધુના દીર્ઘકાળમાં ય બે ઘડીથી વધુ સમય ન થાય.
આ બે ગુણસ્થાનો ઝૂલતા હીંચકા જેવા છે. હીંચકાને પગેથી ધક્કો મરાય તો જે સામે ખૂણે જાય ત્યાં માંડ એક સેકંડ ટકે અને તરત પાછો આવે. પાછો આવીને તે જગાએ ઘણો સમય સ્થિર રહી શકે. સાતમા ગુણસ્થાનનો સમય સામા ખૂણાની એક સેકંડ જેવો અતિ અલ્પ હોય છે. આ ગુણસ્થાને અપ્રમત્તભાવ હોય છે. તે ઝાઝો સમય ટકી શકે નહિ. એની તો માત્ર ઝલક આવે.
1981
સાતમા ગુણસ્થાને હજી સંજ્વલન કષાયોનો ઉદય ચાલુ છે. તે વીતરાગ ચારિત્ર લાવવામાં પ્રતિબંધક બને છે.
-
