________________
૧૭૪
કેમ કે ઘર વિના આ બધું ક્યાં રહે ?
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
ઘરનો ત્યાગી તે નક્કી સ્ત્રી વગેરેનો ત્યાગી હોય.
ઘરનો ત્યાગ કર્યા વિના ધર્મ એના વાસ્તવિક સ્વરૂપમાં આરાધી શકાતો નથી એ વાત વર્તનથી બતાડવા માટે તમામ તીર્થંકરદેવોએ ગૃહત્યાગ કરીને દીક્ષા લીધી છે. બાળ, મધ્યમ જીવોને ઘરત્યાગનો ઉપદેશ આપવામાં આવે ત્યારે તે ઉપદેશ પોતાને જીવવો પડે આથી જ ઉપદેશદાતા તીર્થંકરદેવો સ્વયં ગૃહત્યાગ કરીને, દીક્ષા લઈને, સાધના કરીને કૈવલ્ય પામતા હોય છે.
ભરત ચક્રી, ગુણસાગર શ્રેષ્ઠી, પૃથ્વીચન્દ્ર રાજા વગેરેને ઘરમાં કૈવલ્ય થયું. પણ કોઈ તીર્થંકરદેવને તેવું ન જ બને,
વર્તમાનકાળમાં પશ્ચિમના ઝેરી પવનનું જે વાવાઝોડું ચોવીસ કલાક ચાલ્યું છે તેમાં તો આ વાત એકદમ સાચી છે કે ઘરમાં રહીને ધર્મ થઈ શકે નહિ. શાસ્ત્રોક્ત વિધિપૂર્વક ગૃહત્યાગ કરીને જે સાધુ બન્યો હોય તે જ સાધુ કહેવાય. સાધુના શાસ્ત્રોક્ત લક્ષણો જેનામાં હોય તે સાધુ કહેવાય.
વર્તમાનકાળનું સાધુત્વ બકુશ કે કુશીલ પ્રકારનું જ હોય. તે ઘણા બધા દોષોથી ખરડાયેલું હોય. આમ છતાં તે દોષોનું જે શુદ્ધ પ્રાયશ્ચિત કરતો હોય તે ગીતાર્થ-ગુરુને સમર્પિત સાધુને આ કાળનો સાચો સાધુ કહી શકાય. જેનામાં પ્રાયશ્ચિત્તકરણ નથી તેને સાધુ કહેવાય નહિ.
સાધુના બે પ્રકાર છે : પ્રમત્ત સાધુ અને અપ્રમત્ત સાધુ. પ્રમત્ત સાધુનું છઠ્ઠું ગુણસ્થાન છે.
અપ્રમત્ત સાધુનું સાતમું ગુણસ્થાન છે.
આળસ, વિષયરાગ, કષાયસેવન, નિદ્રા, અને વિકથા એ પાંચ પ્રમાદો છે. છઠ્ઠાં ગુણસ્થાને સાધુ કર્મવશાત્ ક્રોધાદિ કરે, ઠઠ્ઠા-મશ્કરી કરે તે સુસંભવિત છે. જ્યારે પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય કષાયોનો હ્રાસ થાય ત્યારે છઠ્ઠા ગુણસ્થાનની પ્રાપ્તિ થાય. સાતમા ગુણસ્થાને કૂદકો મારી શકાય. ના, ૧૧થી ૧૪મા ગુણસ્થાનનું વીતરાગ અવસ્થાનું ચારિત્ર આવી શકે નહિ, કેમ કે તે માટે સંજવલન કષાયોનો ડ્રાસ થવો જોઈએ.
ચોથાથી છઠ્ઠા ગુણસ્થાન સુધીના જીવોમાં જે કોઈ પ્રમાદાદિ દોષોનું, ક્રોધાદિ કષાયોનું, ભોગમાં રસવૃત્તિનું સેવન થાય તે બધું અનન્તાનુબન્ધી કષાયના ઘરની તીવ્રતાવાળું ન હોય; બાકીના કષાયોનું તો યથાસંભવ હોઈ શકે. એટલે જ કોઈ સમક્તિી, શ્રાવક કે સાધુમાં ખાવાનો રાગ, ક્રોધ, વાસના વગેરે જોવા
