________________
સાતમો ચિત્રપટ : ગ્રન્થિભેદની પ્રક્યિા
૨૨૫
મુહૂર્ત કાળ પૂરો થતાં જ) સીધો અશુદ્ધપૂંજ ઉદયમાં આવી જાય તો તે એકદમ ઉદયમાં આવી જતો નથી કેમ કે તેને ઉદયમાં આવતાં વધુમાં વધુ છ આવલિકા જેટલો સમય લાગી જાય છે. જયાં સુધી આ છ આવલિકાનો સમય પૂરો થાય નહિ ત્યાં સુધી જીવ અશુદ્ધ પૂંજના ઉદયવાળો ૧લા ગુણસ્થાને ધકેલાઈ ગયેલો ગણાય નહિ.
આ ૬ આવલિકામાં ગમે ત્યારે મિથ્યાત્વના મિત્ર સમા ૪ અનંતાનુબંધી કષાયમાંનો ગમે તે એક મિત્ર ઉદયમાં ધસી આવે છે. એમ થતાં શુદ્ધ ઉપ. સમ્યકત્વ ન રહે અને ક્ષયોપશમ કે મિશ્રભાવનું સમ્યકત્વ પણ ન રહે. એટલું જ નહિ પણ અશુદ્ધ પૂંજનો ઉદય થયો ન હોવાથી તે જીવ મિથ્યાત્વી પણ ન કહેવાય. તો શું કહેવાય ? એ પ્રશ્ન સહેજે થાય..
તેનું સમાધાન એ છે કે આ સ્થિતિમાં અનન્તાનુબન્ધી કષાય ઉદયમાં આવી ગયેલ છે એટલે એ સ્થિતિ ડહોળાયેલી તો બની જ ગઈ છે. અને વધુમાં વધુ ૬ આવલિકામાં અશુદ્ધ પૂંજ ઉદયમાં આવતાં જ જીવ ૧લા ગુણસ્થાને ધકેલાઈ પણ જવાનો છે. આ જઘન્યથી ૧ સમય અને ઉત્કૃષ્ટથી ૬ આવલિકાના ડહોળાયેલા ભાવને સાસ્વાદન ભાવ કહેવાય છે. આ ભાવનો જીવ બીજા ગુણસ્થાને રહેલો ગણાય છે. અહીં મિથ્યાત્વનો ઉદય નથી અને સમ્યક્ત્વ ભાવની ઊલટી થવા લાગી છે એટલે એ ઊલટીમાં સમ્યકત્વનો સ્વાદ આવે જ છે. માટે આ ભાવને (સ+આસ્વાદ) સમ્યકત્વના આસ્વાદ સહિતનો સાસ્વાદન ભાવ કહેવાય છે. આ ભાવ ઓછામાં ઓછો એક સમય અને વધુમાં વધુ ૬ આવલિકા સુધી ટકી શકે છે. ત્યાર પછી તે ભાવવાળો જીવ અવશ્ય ૧લા ગુણસ્થાને ધકેલાઈ જાય છે. કેમ કે મિથ્યાત્વ મોહકર્મના અશુદ્ધ પૂંજનો ઉદય થઈ ગયા વિના રહેતો નથી.
આ ઉપરથી સમજી શકાશે કે બીજું ગુણસ્થાનક ચોથેથી પડીને ૧લે જતા જીવને જ હોઈ શકે છે. પરંતુ ૧લેથી ૩જે, ૪થે વગેરે ગુણસ્થાને ચડતા કે ૪થેથી ૩જે જતાં કે ૩જેથી ૧લે જતાં કે ૪થે જતાં આ બીજું ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી. ટૂંકમાં ઉપશમ-ભાવ પ્રાપ્ત ર્યા પછી જ ચોથેથી પડતાં અને ૧લે જતાં આ ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે.
ક્ષયોપશમભાવનું સમ્યકત્વ ચોથા વગેરે ગુણસ્થાને છે છતાં તે ભાવથી પડનાર ૧ લે ગુણસ્થાને જાય તો પણ આ બીજું ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત ન જ કરે
