________________
૨૨૪
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
વખતે તે જીવ સમ્યકત્વભાવમાં જ વર્તતો કહેવાય છે. યદ્યપિ મિથ્યાત્વ મોહનીયનો તે શુદ્ધ પૂંજ ઉપશમભાવને - ઉપશમ ભાવના સમ્યકત્વને દૂર કરે છે. તથાપિ જીવમાં ઉપશમભાવનું સમ્યક્ત્વ ન રહેવા છતાં ક્ષયોપશમભાવનું સમ્યકત્વ તો રહે જ છે. અર્થાત ઉપશમભાવના સમ્યકત્વને લીધે જીવ ૪થા ગુણસ્થાને હતો તેમ ક્ષયોપશમલાવના સમ્યકત્વને પ્રાપ્ત કરીને પણ તે જીવ ૪થા ગુણસ્થાને જ ટકી રહે છે. માત્ર નામ બદલાય છે. પહેલાં જીવ ઉપશમ સમ્યત્વી કહેવાતો હતો, હવે શુદ્ધપૂંજનો ઉદયભાવ થતાં ક્ષયોપશમ સમ્યક્વી કહેવાય છે. આ ક્ષયોપશમ સમ્યત્વ જધન્યથી ૧ અન્તર્મુહૂર્ત સુધી અને ઉત્કૃષ્ટથી (વધુમાં વધુ) ૬૬ સાગરોપમ સુધી ટકી રહે છે કેમ કે તેટલા કાળ સુધી શુદ્ધ થયેલા મિથ્યાત્વ પૂંજના અંશો ક્રમશઃ ઉદયમાં આવીને ભોગવાઈ શકે છે.
જો કે આ વખતે જે સમ્યક્ત્વ ભાવ પ્રાપ્ત થયો છે તે મિથ્યાત્વ મોહનીય કર્મના શુદ્ધ દલિકોના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયો છે. પરંતુ છતાંય તે દલિતોની જાત મિથ્યાત્વની છે માટે તે અતિચાર લગાડી શકે છે. કેટલીકવાર તત્ત્વ સંબંધી સૂક્ષ્મ સંશય પણ થવા દે છે.
હવે અંતરકરણની છેલ્લી આવલિકામાં આવેલા જીવને (લગભગ છે.) છે. મિથ્યાત્વ મોહ.કર્મનો ૧લો શુદ્ધપૂંજ ઉદયમાં ન આવે અને બીજો મિશ્રપુંજ
ઉદયમાં આવી જાય તો તે જીવ મિશ્રભાવ પામે એટલે કે તેનામાં અડધો સમ્યકત્વભાવ અને અડધો મિથ્યાત્વભાવ એક અન્તર્મુહૂર્ત સુધી રહે. ત્યાર પછી તે અવસ્થામાં ગમે તે ફેરફાર થઈ જ જાય. આ અવસ્થાવાળા જીવને અતત્ત્વ ઉપર રૂચિભાવ ન હોય તેમ તત્ત્વ ઉપર અરુચિભાવ પણ ન હોય. બેયની મિશ્રતા હોય. આ સ્થિતિમાં જીવ ચોથા ગુણસ્થાને ટકી શકતો નથી. તે વખતે તે ૩જા મિશ્ર ગુણસ્થાને ગણાય છે. એ અન્તર્મુહૂર્ત પછી જો ૧લો શુદ્ધપૂંજ ઉદયમાં આવી જાય તો ક્ષયોપશમ સમ્યત્વભાવ પ્રાપ્ત કરીને ૪થા ગુણસ્થાને ચડી જાય અને જો અશુદ્ધ પૂંજનો ઉદય થઈ જાય તો તે જીવ ૧લા ગુણસ્થાને ધકેલાઈ જાય.
આપણે ઉપશમભાવના સમ્યક્ત્વ પછી શુદ્ધપૂંજ ઉદયમાં આવે તો શું થાય તે જોયું. હવે અશુદ્ધ પૂંજ ઉદયમાં આવે તો શું થાય ? તે પણ જોઈ
લઈએ.
જે જીવને અંતરકરણની છેલ્લી આવલિકામાં (ઉપશમ સમ્યકત્વનો અન્ત
