________________
૨૩૦
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
પામે (આપણે સ્વીકારેલો મત); પણ ૩ પૂંજ કરવાની ક્રિયા તે કરે નહિ. આથી તેને સ.ત્વ મોહનીય અને મિશ્ર મોહનીય રૂપ બે પૂંજ ન હોવાથી ઔપશિમક સમ્યક્ત્વનો કાળ પૂર્ણ થતાં નિયમતઃ મિથ્યાત્વ મોહનીય કર્મ જ ઉદયમાં આવે અર્થાત્ તે મિથ્યાત્વી જ બને.
બૃહત્કલ્પ ભાષ્યની ૧૨૦મી ગાથામાં કહ્યું છે કે, “જેમ ઇયળ પહેલાં પોતાના શરીરને લંબાવી આગળના સ્થાને સ્થિર થઈને પછી જ પાછલા સ્થાનને છોડે છે પણ આગળનું સ્થાન પકડી ન શકાય તો પાછળના સ્થાનને છોડતી નથી અને પાછી વળે છે તેમ ૩ પૂંજ વિનાનો ઉપશમ-સમકિતી જીવ આગળ શુદ્ધ કે અર્ધશુદ્ધ પૂંજના અભાવે તેના ઉદયરૂપ આલંબન ન મળતાં મિથ્યાત્વે જ પાછો આવે છે.’’ તાત્પર્ય એ છે કે સૈદ્ધાન્તિક મતે કોઈ વિશિષ્ટ અધ્યવસાયી જીવ પ્રથમ જ ક્ષાયોપમિક સ.ત્વ પામીને કાલાંતરે મિશ્ર કે મિથ્યાત્વના ઉદયવાળો બને છે.
અને કોઈ તેવા વિશિષ્ટ અધ્યવસાય વિનાનો જીવ ઉપશમ સત્વ પામીને પછી નિયમતઃ મિથ્યાત્વી જ બને છે.
વળી પહેલી જ વાર સમ્યક્ત્વ પામતો જીવ પણ ઉપશમ સમ્યક્ત્વ ભાવમાં જ રહીને દેશવિરતિ - સર્વવિરતિ ધર્મ પામી શકે છે (જો સાસ્વાદન ભાવ પામવાનો ન હોય તો) એવું શતક બૃહન્ચૂર્ણિમાં કહ્યું છે.
સમ્યક્ત્વથી પડેલો જીવ જ્યારે ફરી સમ્યકૃત્વ પામે છે ત્યારે પણ તે અપૂર્વકરણથી ત્રણ પૂંજ કરે છે અને અનિવૃત્તિકરણથી સમ્યક્ત્વના પૂંજને ઉદયમાં લઈને ક્ષાયોપમિક સમ્યક્ત્વ પામે છે. અર્થાત્ હવે તે અંતરકરણની ક્રિયાદિ કરતો નથી.
પ્ર. ૧લી જ વાર સમ્યક્ત્વ પામતાં તેણે અપૂર્વકરણ કર્યું છે. હવે ફરી સમ્યક્ત્વ પામતા અપૂર્વકરણ કેમ કહો છો ? કેમ કે હવે તો તે પૂર્વે થઈ ચૂક્યું છે ?
ઉ. પૂર્વે જે અપૂર્વકરણ કર્યું હતું તેથી પણ વિશિષ્ટ આ અપૂર્વકરણ હોવાથી તેને પણ અપૂર્વકરણ જ કહેવાય.
સૈદ્ધાન્તિક મત એ પ્રમાણે છે કે, “સમ્યકૃત્વની પ્રાપ્તિની જેમ દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિની પ્રાપ્તિ વખતે પણ જીવને યથાપ્રવૃત્તિ અને અપૂર્વ એ બે કરણો તો થાય છે પરંતુ અપૂર્વકરણનો કાળ સમાપ્ત થતાં અનન્તર સમયે
