________________
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ વખતે આ ‘અપૂર્વ’ બનેલ. પણ તેથી ય વધુ આ વીર્યોલ્લાસ હોવાથી ત્યાં પણ આવો વીર્યોલ્લાસ હતો નહિ. ત્યાં અપૂર્વ થવા છતાં તેને ગુણસ્થાનનું નામ અપાયું ન હતું. અહીં અપૂર્વ એવું ગુણસ્થાન જણાવવામાં આવ્યું છે.
આ અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનથી ‘શ્રેણી’(ધ્યાનની ધારા)ના ગુણસ્થાનો શરૂ થાય છે. ૮થી ૧૧ નંબરના ગુણસ્થાનો શ્રેણીના ગુણસ્થાનો કહેવાય છે. શ્રેણી બે પ્રકારની છે : ઉપશમશ્રેણી અને ક્ષપકશ્રેણી.
૧૭૮
જો કે ચારિત્રમોહનીયકર્મની ઉપશમના કે ક્ષપણા કરવાનું કાર્ય તો ૯મા ગુણસ્થાનેથી આરંભાય છે પણ તેની યોગ્યતા ૮મા ગુણસ્થાનવર્તી જીવમાં હોવાથી ૮મા ગુણસ્થાનથી જ ‘શ્રેણીના ગુણસ્થાનો' કહેવામાં આવે છે. જે ઉપશમશ્રેણી માંડે તે ઉપશામક કહેવાય. જે ક્ષેપકશ્રેણી માંડે તે ક્ષેપક કહેવાય.
કોઈ પણ શ્રેણીમાં મોહનીય કર્મ ઉપર જ હુમલો કરવાનો હોય છે. ઉપશમશ્રેણીમાં કર્મોનો ઉપશમ કરાય છે. આથી જ દબાયેલાં તે કર્મો અગિયારમા ગુણસ્થાને અન્તર્મુહૂર્ત પૂરું થતાં જાગ્રત બની જાય છે અને જીવને ગબડાવે છે.
જે આત્મા ક્ષપકશ્રેણી માંડે છે તે મોહનીય કર્મને સર્વથા ખતમ (ક્ષીણ) કરતો આગળ વધે છે. આથી તેને કર્મોને જાગ્રત થઈને ગબડાવવાની શક્યતા રહેતી નથી.
ઉપશમશ્રેણીમાં ૮, ૯, ૧૦ અને ૧૧મું ગુણસ્થાન હોય. પછી નિશ્ચિંત ગબડવાનું હોય.
ક્ષપકશ્રેણીમાં ૮, ૯, ૧૦, ૧૨, ૧૩, ૧૪મું ગુણસ્થાન હોય. અહીં ગબડવાનું ન જ હોય. ૧૧મું ગુણસ્થાન સ્પર્શવાનું ન હોય. જીવ ૧૦મેથી સીધો ૧૨મે ગુણસ્થાને જતો રહે. ત્યાં વીતરાગ બને, ૧૩મે સર્વજ્ઞ બને. મોહનીયકર્મની કુલ ૨૮ પ્રકૃતિ છે. તેમાંની અનંતાનુબંધીના ચાર કષાયોની ચાર પ્રકૃતિ અને દર્શનમોહનીયની મિથ્યાત્વ મોહનીય, મિશ્ર મોહનીય અને સમ્યક્ત્વ મોહનીયની ત્રણ પ્રકૃતિ - એમ કુલ સાત પ્રકૃતિઓનો ક્ષય કે ક્ષયોપશમ થયા પછી જ શ્રેણી મંડાતી હોય છે એટલે શ્રેણીમાં મોહનીય કર્મની બાકીની ૨૧ પ્રકૃતિઓને ઉપમાવવાનું કે ક્ષીણ ક૨વાનું કાર્ય થાય છે. આઠમા અપૂર્વકરણ
