________________
છઠ્ઠો ચિત્રપટ : કાળચક્ર
૨૦૭
૭ પ્રાણ = ૧ સ્ટોક. ૭ સ્તોક = ૧ લવ. ૭૭ લવ = ૧ મુહૂર્ત. ૧ મુહૂર્ત = ૪૮ મિનિટ = ૨ ઘડી = ૩૭૭૩ પ્રાણ = ૬૫૫૩૬ ફુલ્લકભવ = ૧૬૭,૭૭,૨૧૬ (એક કરોડ ૬૭ લાખ સત્યોતેર હજાર બસો ને સોળ) આવલિકા. ૯ સમયથી મુહૂર્ત કાળ પૂરો ન થાય ત્યાં સુધીનું અંતર્મુહૂર્ત કહેવાય. ૩૦ મુહૂર્ત = ૧ દિવસ (અહોરાત્રિ). ૧૫ દિવસ = ૧ પક્ષ. ૨ પક્ષ = ૧ માસ, ૨ માસ = ૧ ઋતુ, ૩ ઋતુ = ૧ અયન. (દક્ષિણાયન-ઉત્તરાયણ) ૨ અયન = ૧ વર્ષ. ૮૪ લાખ વર્ષ = ૧ પૂર્વાગ, ૮૪ લાખ પૂર્વાગ= ૧ પૂર્વ ( = ૭૦૫૬૦ અબજ વર્ષ : ૭૦૫૬ શત ક્રોડ વર્ષ).
પલ્યોપમ : ચાલુ આગળ x ૪00 = પ્રમાણ આંગળ (આવા પ્રમાણ અંગુલથી)ના માપનો ૧ જોજન (૪ ગાઉ) લાંબો, પહોળો, ઊંડો કૂવો, એમાં જન્મે સાત દિવસના યુગલીયાના એકએક વાળના અસંખ્ય ટુકડાથી એવો ખીચોખીચ ભર્યો હોય કે ઉપર થઈને ચક્રવર્તીની આખી સેના ચાલી જાય છતાં બરાબર નક્કર રહે. એમાંથી સો સો વર્ષે એક ટુકડો કાઢતાં સંપૂર્ણ કૂવો ખાલી થવાનો કાળ એ સૂક્ષ્મ અદ્ધાપલ્યોપમ છે. જેનાથી આયુષ્યની ગણતરી થાય છે. ૧ પલ્યોપમ = અસંખ્યાત વર્ષ. ૧૦ કોડાકોડી પલ્યોપમ = ૧ સાગરોપમ. ૧૦ કોડાકોડી સાગરોપમ = ૧ અવસર્પિણી. ૧૦ કોડાકોડી સાગરોપમ = ૧ ઉત્સર્પિણી ૧ અવસર્પિણી + ૧ ઉત્સર્પિણી = ૧ કાળચક્ર.
અનંતા કાળચક્ર = ૧ પુદ્ગલપરાવર્ત. (સાગર જેવો મોટો કાલખંડ તેને સાગરોપમ કહેવાય)
ઘડિયાળના બાર અંકોમાં ૬ પૂર્વદિશામાં અને ૬ પશ્ચિમદિશામાં જે રીતે વિભાગ પડે છે, તે રીતે જ કાળચક્રમાં પૂર્વાર્ધમાં ૬ અને પશ્ચિમાર્ધમાં ૬ વિભાગ પાડીએ તો તેના એક એક વિભાગને આરો એ નામથી ઓળખવામાં આવે છે. જે કાળમાં પ્રત્યેક સમયે શુભ પુદ્ગલોની હાનિ અને અશુભની વૃદ્ધિ થતી હોય તે અવસર્પિણી કાળ કહેવાય છે. તેના ૬ આરા છે.
અવસર્પિણીકાળના છ આરા પહેલા સુષમસુષમ નામના ૪ કોડાકોડી સાગરોપમના આરામાં મનુષ્યનું દેહપ્રમાણ ૩ ગાઉ, આયુષ્ય ૩ પલ્યોપમ, શરીરમાં ૨૫૬ પાંસળીઓ હોય છે. મનુષ્યો વજઋષભનારાચસંઘયણ તથા સમચતુરસ્ત્રસંસ્થાનવાળા હોય છે. સ્ત્રીપુરૂષના યુગલરૂપે સાથે અવતરે છે. તેમની ઇચ્છાઓ ૧૦ પ્રકારના કલ્પવૃક્ષો પૂર્ણ કરે છે. ૩-૩ દિવસ પછી આહારની ઇચ્છા થાય છે. કલ્પવૃક્ષના ફળ એટલા બધા રસકસવાળાં હોય છે કે જેથી તુવેરના દાણા જેટલા આહાર
