________________
૧૫૮
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
માગભિમુખ : માર્ગપતિત : માગનુસારી અપુનબંધક જીવ, હવે આત્મવિકાસની કેડી ઉપર આગળ વધે છે. તે અપુનબંધક તો છે જ પણ તેમાં હવે તે માર્ગાભિમુખ બને છે.
માર્ગ એટલે મોક્ષ-પ્રાપ્તિનો માર્ગ. માર્ગ એટલે સંયમધર્મનો માર્ગ. માર્ગ એટલે સદાચારિતાનો માર્ગ.
આ માર્ગ તરફ અપુનબંધક જીવ જોવા લાગે છે. તે તરફ ટીકી ટીકીને જુએ છે. તેને તે માર્ગ સારો લાગે છે.
હવે એ જીવ એ માર્ગે જઈને પડે છે. માર્ગના જે આચરણો છે તેને જીવનમાં ઉતારે છે. આ જીવ હવે માર્ગપતિત કહેવાય છે. ત્યારબાદ તે માર્ગાનુસારી બને છે. જે રીતે માર્ગ આગળ વધે તે રીતે તેને અનુસરે છે. જ્ઞાનીઓએ આ ‘માર્ગાનુસારિત્વ'થી આધ્યાત્મિક જીવન-વિકાસનો આરંભ થતો જણાવ્યો છે. આ જીવના ૩૫ ગુણો હોય છે. તેમાંના ૧૩ ગુણો જેના જીવનમાં વિકસ્યા હોય તેને પણ માર્ગાનુસારી કહેવાય છે. આ સ્થિતિમાં જે ગુણોનો બીજરૂપે વિકાસ થયો છે પણ જેમ જેમ તેનો વિકાસ થતો જાય તેમ તેમ તે બીજ વિકસતું જઈને છેવટે વૃક્ષ બને છે. છેલ્લે તેની ઉપર મોક્ષપ્રાપ્તિ નામનું ફળ બેસીને રહે છે.
જ્ઞાનીઓ કહે છે કે જે જીવમાં “માર્ગાનુસારિત્વના ઘટક ગુણોનો જરા ય વિકાસ જોવા ન મળે તે જીવ જો સાધુવેષ ધારણ કરીને ઊંચી કક્ષાનો પોતાનો વિકાસ બતાડે તો તે વિકાસ એ માત્ર ભ્રમરૂપ ગણાય. એવા વિકાસનો કોઈ અર્થ નથી. એવો આત્મા જોરદાર આધ્યાત્મિક પતન પામીને રહે છે. માર્ગાનુસારી જીવનો સૌથી મુખ્ય ગુણ ગરીબો, રોગીઓ, પશુઓ વગેરે પુણ્યહીન આત્માઓ તરફ ‘અપાર કરૂણા” છે.
અત્યાર સુધી જીવમાં હૈયાંની કઠોરતા પુષ્કળ પ્રમાણમાં હતી. હવે તે દૂર થઈને તેનામાં કોમળતા આવે છે.
કોમળ હૃદય અને ઠંડું માથું વિના ધર્મતત્વનો જીવનમાં પ્રવેશ કરવો તે બિલકુલ સંભવિત નથી. ધર્મમાર્ગે હૃદયની કઠોરતા (રુક્ષતા, નિષ્ફરતા વગેરે) અને મગજની ગરમી (રાઈ, અહંકાર, ક્રોધ વગેરે) અત્યન્ત બાધક છે. માર્ગાનુસારી ભાવ એટલે ચિત્રો દોરવા માટેની દીવાલને સાફ કરવાની
