________________
૧૬૪
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
પહેલું - મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાન
પહેલા ગુણસ્થાનનું નામ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાન છે. કોઈ સવાલ કરશે કે મિથ્યાત્વ એ અવગુણ છે. એના સ્થાનને અવગુણસ્થાન કહેવું જોઈએ ને ? ગુણસ્થાન કેમ કહેવાય છે ?
એનો જવાબ એ છે કે આ વાત સાચી છે. પરન્તુ આ સ્થાનના પાંચ પેટાભેદ પડે છે. તેમાં ઉત્તરોત્તર જીવની વિકસિત અવસ્થા બનતી જાય છે. અરે ! 18 નામના સૌથી પહેલા પેટાભેદમાં જે અનંત જીવો છે તે તમામ આત્માઓના આઠ રૂચક પ્રદેશો સદા માટે એકદમ શુદ્ધ હોય છે. ત્યાં કદી કોઈ પણ અશુદ્ધિ હોતી નથી, જેવા સિદ્ધ ભગવંતના તમામ – અસંખ્ય આત્મપ્રદેશો એકદમ શુદ્ધ-તેવા જ આઠ રૂચક પ્રદેશો સર્વ આત્માઓના અનાદિકાળથી એકદમ શુદ્ધ. ત્યાં કર્મનું એકાદ દલિક પણ કદી ચોંટતું નથી. આ આઠ પ્રદેશોની શુદ્ધતા એ ગુણ છે.
વળી આ ગુણસ્થાનના બાકીના ચાર પેટાભેદોમાં પણ જીવની વિશિષ્ટ ગુણવત્તા બનતી જાય છે. એટલે આ મિથ્યાત્વના સ્થાનને પહેલું ગુણસ્થાન કહ્યું છે. આ ઉપરથી એવું કહી શકાય કે જ્ઞાનીઓ આપણને સર્વત્ર ગુણનો અંશ જોવાનું જણાવે છે. આ ચિત્રપટમાં ચૌદ ગુણસ્થાનોના જે ગોળા બતાડાયા છે તેમાં ધ્યાન દઈને જોશો તો એવું જાણવા મળશે કે શરૂના બોલમાં કાળો ભાગ વધુ છે, જે કાળાશ ઉત્તરોત્તર બોલમાં ઘટતી જાય છે અને ધોળાશ વધતી જાય છે. ચૌદમા ગુણસ્થાનના ગોળામાં જે અતિ સૂક્ષ્મ કાળાશ રહી છે તે પણ મોક્ષ બતાડતા ચોરસમાંથી સાવ નીકળી ગઈ છે. તે ચોરસ સાંશે ધોળો છે.
કાળાશ જીવની અંધકાર દશાને જણાવે છે.
ધોળાશ જીવની પ્રકાશદશાને જણાવે છે.
પ્રથમ ગુણસ્થાનના પાંચ પેટાભેદો સ્થૂલથી બતાડવામાં આવ્યા છે. તેમનાં નામ ૧A, ૧૩, ૧૦, ૧D અને ૧૬ છે. એ પછી દ્વિતીય વગેરે ગુણસ્થાનો સીધી ઊભી લીટીમાં બતાડ્યા છે. જેમાં સૌથી ઉપર મોક્ષ છે.
કેટલાક ગુણસ્થાનો એવા છે જ્યાંથી આગળ જ વધવાનું છે, તો ત્યાં તે રીતના તીર (ગમનસૂચક) બતાડયા છે જે ગુણસ્થાનોમાંથી જવાનું છે અને ક્યાંકથી પાછા ત્યાં આવવાનું પણ સંભવિત છે, ત્યાં તે રીતના તીર
