________________
૧૬૮
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
ગુણસ્થાન કહેવામાં આવે છે.
આ ઉપરથી સમજાશે કે ચડતી વખતે આ ગુણસ્થાનની સ્પર્શના જીવ કરી શકતો નથી. આ ગુણસ્થાન પડતી વખતે જ સ્પર્શાય છે.
સ્પર્શનાનો કાળ જઘન્યથી એક સમયનો હોય છે. ઉત્કૃષ્ટથી છ આવલિકા જેટલો હોય છે.
જ્ઞાનીઓએ પાંચ પ્રકારના જે સમ્યક્ત્વ કહ્યા છે તેમાં આ સાસ્વાદન ભાવને પણ સમ્યક્ત્વ તરીકે લેવામાં આવ્યો છે. પણ નિશ્ચયનયને તે માન્ય નધી. ઉપશમશ્રેણીથી અવશ્ય પતન થાય. તેમાં જીવ ચોથા ગુણસ્થાને અટકી પણ જાય ખરો. પરન્તુ જો તેને હજી વધુ પતન પામવાનું હોય તો તેને બીજા ગુણસ્થાનને સ્પર્શીને જ પહેલાં ગુણસ્થાને જવું પડે.
આવું જ ઉપશમસમ્યક્ત્વમાં સમજવું. જો આ જીવ ક્ષયોપશમસમ્યક્ત્વ પામી જાય તો તેને ચોથા ગુણસ્થાને જ ટકી જવાનું મળે. પણ જો તેને મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાને ગબડવાનું હોય તો તે બીજા ગુણસ્થાનને સ્પર્શીને જ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાને જઈ શકે.
જો ક્ષયોપશમ સમ્યક્ત્વથી પતન થઈને મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાને જવાનું હોય તો આ બીજા ગુણસ્થાનને સ્પર્શવાનું હોતું નથી. ઉપશમસમ્યક્ત્વના અનુભવના કાળમાં (૧ સમયથી ૬ આલિકા જેટલા) પતન થવાનું કારણ અનંતાનુબન્ધી કષાયનો થઈ જતો ઉદય છે. ઉપશમસમ્યક્ત્વનો જટલો કાળ બાકી હોય તેટલો કાળ આ કષાયના ઉદય સાથે બીજા ગુણસ્થાને જીવને પસાર કરવો પડે. ત્યાર બાદ તરત તે જીવ પહેલા ગુણસ્થાને ચાલી જાય. ત્રીજું : મિશ્રદૃષ્ટિ ગુણસ્થાન
આ ગુણસ્થાને આવેલા જીવને ભગવાન જિનેશ્વરદેવે કહેલા તત્ત્વો પ્રત્યે નથી રુચિ રહેતી કે નથી અરુચિ થતી. આવો મિશ્રભાવ હોવાથી આ ગુણસ્થાનને મિશ્રર્દષ્ટિ ગુણસ્થાન કહેવાય છે.
આ ગુણસ્થાન ચોથા ગુણસ્થાનેથી પડતાં આવી શકે અને પહેલા ગુણસ્થાનેથી ચડતાં-ચોથે ગુણસ્થાને જતાં - પણ આવી શકે. એટલું ખરું કે જે કદી સમ્યક્ત્વ પામ્યો નથી તેવો જીવ પહેલી જ વાર સમ્યક્ત્વ પામે ત્યારે નિયમથી ઉપશમસમ્યક્ત્વ જ પામે. આ વખતે તે પહેલે ગુણસ્થાનેથી સીધો ચોથા ગુણસ્થાને જ જાય. તે વખતે તે બીજે કે ત્રીજે ગુણસ્થાને ન
