________________
આત્મા કર્મનો કર્તા છે. કર્મનો ભોક્તા છે.
એક રાજાને કોઈ પંડિતે કહ્યું કે, “જો જન્મથી જ કાળજી કરાય તો ઉત્તમોત્તમ કક્ષાના મહાનુભાવોની ભેટ માનવજાતને મળે.” આ માટે પંડિત ૫. સંતાનોને જન્મતઃ એવા એકાંત સ્થળે મૂકવાની વાત કરી જ્યાં એક પણ પ્રકારનું દૂષણ ન હોય, કુસંગ ન હોય, નિમિત્ત ન હોય.
રાજાએ તે બધી વાતનો અમલ કર્યો. જે જગા પસંદ કરી ત્યાં ચારે બાજુ ઊંચી દીવાલનો કોટ કરાવ્યો.
બાળકો દસ વર્ષનાં થયાં એટલે તેમનું ઉત્તમ સંસ્કરણ જાણવા માટે રાજા અને સેંકડો નાગરિકો કિલ્લાના પ્રવેશદ્વારે જઈને ઊભા રહ્યાં. પંડિત એક વાત એવી સમજાવી હતી કે ઉચ્ચ કક્ષાના આત્માઓ જ માનવભવ જેવો મૂલ્યવાન ભવ પામે છે, પણ કુસંગ વગેરેથી તે આત્માઓ બગડીને અધમકક્ષાના બને છે.
દસ વર્ષમાં તો તે પચાસ બાળકોને કોઈ કુસંગ વગેરે થવા દેવામાં ન હતાં એટલે પ્રેક્ષકો એવું માનતા હતા કે કિલ્લામાંથી બહાર નીકળતા તમામ બાળકોનું વર્તન, વાણી, વલણ-બધું ય - અતિ ઉચ્ચ પ્રકારનાં હશે.
પણ આ ધારણા સાવ ખોટી નીકળી. કૂતરાની જેમ લડતાં, ક્રોધથી બૂમો પાડતાં, અસભ્ય વર્તન કરતાં, પાગલની જેવું વર્તન કરતાં બધા બાળકો બહાર આવ્યા.
રાજા અને ઓલો પંડિત સ્તબ્ધ થઈ ગયા. આમ કેમ થયું ? તે ન સમજાયું.
કોક વાર એ નગરમાં જ્ઞાની પુરુષ પધાર્યા. તેમની સામે આ વાત રાજાએ રજૂ કરી. જ્ઞાની પુરુષે કહ્યું, “તમારી કલ્પના ખોટી છે. અત્યારના અતિ વિષમ કાળમાં તો ખૂબ ખરાબ સંસ્કાર(પાપાનુબંધ)વાળા જીવો જ માનવભવ પામતા હોય છે. એટલે જે તમે જોયું છે તે જ બરોબર છે. ભલે તમે કોઈ અશુભ નિમિત્ત ન આપ્યું કે કુસંગ ન થવા દીધો. પરંતુ પૂર્વજન્મોના કુસંસ્કારો તો તેમનામાં જન્મજાત હતા જ; તેની રૂએ તમને તે પચાસ સંતાનોમાં ભરપૂર દોષો જોવા મળ્યા છે.”
ત્યારથી પંડિતે આ વાતનો સ્વીકાર કરીને પોતાની ધારણાને સુધારી.
સારા કે નરસા સંસ્કારો તો ક્યારેક સેંકડો વર્ષ પછી પણ જાગરણ પામતા હોય છે. વૈયાવચ્ચી નંદિષણના જીવનમાં મરતી વખતે જે કામસંસ્કાર જાગ્યો હતો તે ઘણા બધા સેંકડો વર્ષ પૂર્વનો હતો.
