________________
પહેલો ચિત્રપટ : આત્માનો વિકાસક્રમ
૧૫૫ નીકળ્યો. હવે અચરમાવર્તકાળમાં તે પરિભ્રમણ કરે છે તેમાં સહજમળ’ મુખ્ય કારણ છે. તે જીવના સ્વભાવરૂપ છે. તેની સામે મુખ્યત્વે તેનાં કર્મો કારણભૂત છે. તે કાળમાં તે જીવ દારૂ પીધેલા માણસની જેમ ગમે તેવા હલકા કામો કરીને ખૂબ અશુભકર્મોનો બંધ કરે છે. આથી તે જાતજાતના પશુઓના અવતારો લે છે, ક્યારેક નારકમાં ય જાય છે. ક્યારેક વળી કાયાથી કોઈ ધરમ કરી લે છે તો શુભકર્મ બાંધીને મનુષ્ય કે દેવ પણ થાય છે..
કહ્યું છે કે એવી કોઈ જાતિ નથી, યોનિ નથી, આકાશપ્રદેશ વગેરે નથી જ્યાં તેના જન્મ, મરણ વગેરે થયાં ન હોય.
આ ચિત્રપટમાં ઠેર ઠેર જુદા જુદા બળદ, ઘોડો, હાથી, નારક, દેવ વગેરે નામો લખ્યાં છે તે બાકીનાં તમામ પ્રકારના પશુઓ, પંખીઓ, નારકો, દેવો, માનવોનાં પ્રતીકરૂપ સમજવા. અર્થાત પ્રત્યેક જગાએ જીવે બધા પ્રકારના જન્મો અનંતવાર લઈ લીધા છે તે બતાડવાનો અહીં આશય છે. - અચરમાવર્ણકાળ પૂરો કરીને જીવ જે ચરમાવર્તકાળમાં પ્રવેશ કરે છે તેમાં કાળ મુખ્ય કારણ બને છે. હા, અર્ધચરમાવર્નમાં જીવ સમ્યગદર્શન, વિરતિ, અપ્રમાદ, શ્રેણિ, વીતરાગતા પ્રાપ્ત કરે છે તેમાં તેનો પુરુષાર્થ મુખ્ય કારણ બને છે.
અચરમાવર્તકાળમાં જીવનો ધર્મ-પુરુષાર્થ નિષ્ફળ જાય અને કર્મો જ તેને ધોબી પછાડ દીધા કરે. પણ ચરમાવર્તકાળમાં જીવ પોતે બળવાન બની જાય. એમાં ય અર્ધચરમાવર્તકાળમાં પ્રવેશ્યા બાદ તો તે એકદમ બળવાન બની જાય
અચરમાવર્તકાળમાં જીવ શેતાન જ હોય છે. ચરમાવર્તકાળમાં તે ઇન્સાન (માર્ગાનુસારી) બની શકે છે.
અર્ધચરમાવર્તકાળમાં તે મહાન (સમકિતી કે સાધુ) બની શકે છે. છેલ્લે ત્યાં તે ભગવાન બને છે.
આનો અર્થ એવો નહિ સમજવો કે અર્ધચરમાવર્તકાળમાં જે જીવોએ પ્રવેશ કર્યો તે બધા મહાન કે ભગવાન જ બની ગયા હોય
ના, જરાય નહિ. અહીં કહેવાનો આશય એટલો જ છે કે જો કોઈ જીવ મહાન વગેરે બને તેમ હોય તો તે અર્ધચરમાવર્નમાં જ શક્ય છે. આ વાત ચરમાવર્ત કે અચરમાવર્તકાળમાં શક્ય જ નથી. એ રીતે કોઈ જીવ ઇન્સાન બની શકે તો તે ચરમાવર્તકાળમાં જ બની શકે. ના... અચરમાવર્તકાળમાં તો ઇન્સાન ન જ બની શકે.
