________________
૫૮
જૈન તત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
તો થાય જ. આમ દરેકે - દરેક કર્મ ઉદયમાં તો આવે જ. આપણે વિપાકોદયની વાત કરવી છે.
આપણે જે કર્મો બાંધીએ તેમના અબાધાકાળમાં જે કાંઈ ફેરફારો (આઠ કરણો દ્વારા સ્થિતિ કે રસમાં ઘટાડો કે વધારો, મૂળમાંથી જ કર્મના સ્વરૂપનો પલટો વગેરે) થાય તે પછી તેનો વિપાકોદય થાય.
સામાન્ય રીતે કર્મોનો વિપાકોદય થતાં ઠીક ઠીક વાર લાગે છે. આજે ધર્મ કર્યો કે પાપ કર્યું). એથી આજે જ પુણ્યકર્મ બંધાઈ જાય પણ તેના ઉદયથી જે સુખ મળવાનું છે તે આજે તો શું ? આ ભવમાં ય ન મળે. આવતા ભવોમાં મળે. આવું જ પાપકર્મોના બંધમાં સમજવું. એમાં ય જે પુણ્ય કે પાપ - વેઠ કરીને - કરેલ હોય તેનું ફળ મળતું નથી. નિરસ રીતે ધર્મ કર્યો હોય તો તેનું ફળ ‘ફેઇલ” થાય છે. એ ધર્મ કર્યા બાદ પાપો કર્યા અને નરકમાં જવાનું થયું. તે પછીની ગતિમાં તે કરેલા ધર્મનું ફળ સુખ મળતું નથી. કેમકે તે વેઠપૂર્વક કર્યો છે અને પાપો કરીને ભાંગી નાંખ્યો છે માટે તે ભાંગી ગયેલા માટીના ઘડા જેવો છે. તેના જે “ઠીકરાં થયાં તેનું ફળ કશું ન આવે : બે પૈસા ય ન મળે.
પણ જો ખૂબ જ ભાવપૂર્વક - સાચો - ધર્મ કર્યો હોય અને પછી જીવ પાપો કરી બેઠો હોય તો જો તેને પાપોના ફળરૂપે દુર્ગતિમાં જવાનું થાય તો ય તે પછીના ભાવોમાં તેને તે ધર્મનું ફળ ધર્મપ્રાપ્તિ કે સુખપ્રાપ્તિ અવશ્ય મળે. કેમકે ભાવપૂર્વક કરેલો ધર્મ એ સોનાનો ઘડો છે. ભલે પાપો કરવાથી તે ભાંગી ગયો. પણ ભાંગેલા સોનાના તો પૂરા રૂપિયા મળે. પાપકર્મોના વિપાકરૂપે દુર્ગતિ મળે અને પછીના ભાવમાં સુખ વગેરે મળે.
ગોશાલકે ઘોર પાપો કયાં, તીવ્ર રસથી કર્યો. પણ છેલ્લે ઘોર પશ્ચાત્તાપ કર્યો. તે જ વખતે આયુષ્યકર્મનો બંધ પડ્યો એટલે તરત તો મરીને બારમાં દેવલોકે ગયો પણ તે પછી અનંતા ભવો સુધી પેલા પાપકર્મના ફળરૂપે કાતિલ દુઃખો ભોગવવાં જ પડશે. આથી ઊંધું શ્રેણિકમાં થયું. શિકારના તીવ્રરસવાળું પાપ કરતાં નારકનું આયુષ્ય નિકાચિત થઈ ગયું. તેથી નરકમાં જવું પડ્યું. પણ શ્રેણિકે જૈનધર્મ પામીને એવી પ્રભુભક્તિ કરી કે તીર્થંકર-નામકર્મ બાંધ્યું. જેથી નારક બાદ તે પદ્મનાભસ્વામી નામના તીર્થકર બનશે. ટૂંકમાં મારે એ કહેવું છે કે તીવ્ર રસવાળા પુણ્ય, પાપ - પાછળથી પણ ઉદયમાં આવે. જ્યારે વેઠવાળા પુપ-પાપ ‘ફેઇલ થઈ જાય. તેનું કોઈ ફળ - સુખ કે દુ:ખ તીવ્રતાથી મળતું નથી.
