________________
આત્મા અને કાર્મિક દ્રવ્યનો સિદ્ધાન્ત
| (વિધાન ૧) વિધાન ૧ : આત્મા કર્મ-પુદ્ગલોથી મલિન થતો રહે છે અને તે સતત પરિશુદ્ધ થવા ઇચ્છે છે. ૨.૧ વિધાન
અહીં માત્ર મલિન આત્માની સંકલ્પના સૂચવે છે કે વસવાટ ધરાવતું આ બ્રહ્માંડ બે વિશિષ્ટ ઘટકોથી બન્યું છે :
૧. અજીવ ઘટક ૨. જીવઘટક
જીવ ઘટક “શુદ્ધ આત્મા તરીકે વર્ણવી શકાય, જ્યારે અજીવ ઘટક (અશુદ્ધ ઘટક) એ કાર્મિક દ્રવ્ય છે. ઉદાહરણ તરીકે સોનાના ટુકડાનો વિચાર કરીએ. સોનાના અયસ્કમાં ધાતુમળ અને શુદ્ધ સોનું એ બન્ને હોય છે. અહીં ધાતુમળ એ કાર્મિક દ્રવ્ય છે અને તે સિવાયનો, બાકી રહેલો ભાગ શુદ્ધ સોનું, ૨૪ કેરેટ સુવર્ણ એ શુદ્ધ આત્મા છે. આ કિસ્સામાં કાર્મિક દ્રવ્ય એ વાસ્તવમાં ભૌતિક દ્રવ્ય છે જે આત્માને મલિન બનાવે છે. તેનો સામાન્ય વપરાશના શબ્દ “કર્મ' અર્થાત્ ક્રિયા સાથે કોઈ સંબંધ નથી. એકદમ સરળ શબ્દોમાં એમ કહી શકાય કે શુદ્ધ આત્મા જીવ'ના બધા જ મહત્ત્વના સકારાત્મક ગુણ, જ્ઞાન, દર્શન આદિ ધરાવે છે. જીવઆત્મા જયારે કાર્મિક દ્રવ્યથી દૂષિત થાય છે ત્યારે તેમાં નકારાત્મક અસરો ઉત્પન્ન થાય છે. જોકે કાર્મિક દ્રવ્યથી આત્માનું મલિન થવું સ્વાભાવિક કે સહજ નથી, કેમ કે આત્માની અંતર્ગત ઝંખના તો સતત આવા દ્રવ્યથી અલગ થવાની હોય છે.
