________________
નામ.
૪૨
જૈન ધર્મની વૈજ્ઞાનિક આધારશિલા એક રીતનું વર્ગીકરણ આપ્યું છે. પરંતુ જૈનો અન્ય એક વૈકલ્પિક વર્ગીકરણનો ઉપયોગ કરે છે. તેમાં પરમાણુઓ વચ્ચેની જગાની ગીચતાના આધારે પુદ્ગલના મુખ્ય ૨૩પ્રકારના વર્ગો છે. (જુઓ ઝવેરી, ૧૯૭૫, પૃ. ૫૮-૬૧)
સારણી ૪.૨ પુદ્ગલનું વર્ગીકરણ વ્યાખ્યા
ઉદાહરણો ૦ પરમાણુ અંતિમ કણ ૧ સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ પરમાણુથી બનેલા અણુ કાન, કાર્મિક
શરીરથી કાર્મિક કોષ સુધીની શ્રેણી, પરમાણુ
ઊર્જા , વિદ્યુત ૨. સૂક્ષ્મ કાનમાંથી “અણુ/સંચય” કાર્મિક દ્રવ્ય ૩. સૂક્ષ્મ-સ્થૂળ આંખ સિવાયની ઈન્દ્રિયોથી ધ્વનિ, ઉખા, વાયુઓ
પારખી શકાય. ૪. સ્થૂળ-સૂક્ષ્મ આંખથી અનુભવી શકાય પ્રકાશ
પણ પકડી ન શકાય. ૫. સ્થૂળ તે બાહ્ય પદાર્થ સાથે સંકળાય છે. પ્રવાહી ૬. સ્થૂળ-ધૂળ બાકીના તમામ
ઘન આત્માને જેમ સુખ, વીર્ય, જ્ઞાન અને દર્શન સહિત જીવવાની લાક્ષણિકતાઓ હોય છે તેમ પુદગલને તેની નિર્જીવતાની લાક્ષણિકતાઓ, સ્પર્શ, સ્વાદ, ગંધ, રંગ હોય છે.
મહત્ત્વનો સિદ્ધાંત એ છે કે પ્રાથમિક કણો દ્વારા નીપજેલા પ્રત્યેક ગુણમાં તેમનું સાતત્ય જાળવી તેના સ્વરૂપમાં સતત ફેરફાર થતો રહે છે.
આથી પદાર્થ અને ઊર્જાને સરખાં ગણી શકાય, એટલે કે ધ્વનિ, પ્રકાશ, ઉષ્મા વગેરે પદાર્થ છે પણ તેમનું સ્વરૂપ ઊર્જાનું છે. પદાર્થ અને ઊર્જા વિશેની આ જૈન સંકલ્પનાઓમાં આધુનિક ભૌતિક વિજ્ઞાન (Modern Physics)ની બધી સંકલ્પનાઓનો સમાવેશ થતો નથી, છતાં તે સુસંગત છે (જુઓ પ્રકરણ ૧૦). તો વળી, જૈનવિજ્ઞાન મનની ઇન્દ્રિયગોચર ઘટના સમજાવે છે. તે દર્શાવે છે કે કાર્મોનનું સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ કાર્મિક દ્રવ્ય અને આત્મા કેવી રીતે પરસ્પર સંબંધ ધરાવે છે.
